GAZNELİ DEVLETİ (963 - 1187)

•      GAZNELİ DEVLETİ  (963 - 1187)

Gazne devletinin temelini atan Alp Tigin

•        Devlet, ismini Doğu Afganistan’da bulunan ve devlet merkezi olarak seçilen Gazne şehrinden almıştır.

•      Samanoğulları Devleti’nin (819-1005) dağılmaya başladığı dönemde, bu devlette komutanlık ve valilik yapan Türklerden Horasan Emiri Alp Tigin, Doğu Afganistan’daki Gazne şehrini ele geçirerek, Gazne Devleti’nin temelini attı (963).

•      Alp Tigin’den sonra gelen Ibrahim Bilge Tigin ve Piri Tigin zamanlarında Gazneliler, Samanoğulları Devleti’ne bağlı olarak varlıklarını devam ettirdi.

Gazne devleti

•      Sebük Tigin ’in başa geçmesiyle Gazneliler bağımsız devlet hâline geldi.

•      Sebük Tigin bu nedenle asıl kurucu kabul edilir. Bu dönemde hükümdarlığın babadan oğula geçtiği bir hanedanın idaresine girildi.

•      Sebük Tigin’in ölümüyle birlikte tahta oğlu Mahmut geçti. Gazneli Mahmut zamanında, devlet en parlak devrini yaşadı.

     •      Gazneli Mahmut, devletin sınırlarını hızla genişletti.

     •      Samanoğullarına karşı Karahanlılarla ittifak oluşturarak bu devletin topraklarını paylaştılar.

     •      Gazneli Mahmut, Samanoğullarının elinde kalmış olan Buhara, Horasan, Herat, Belh ve Kâbil’i zaptetti.

•      Gazneli Mahmut Iran’da bulunan Şii Büveyhoğulları üzerine sefer düzenleyerek sünni Abbasi halifesini Şiilere karşı korudu.  Bu hizmetine karşılık Abbasi halifesinden “Sultan” unvanını aldı.

•      Sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı olan Sultan Mahmut, Abbasi halifeleri adına para bastırarak hutbe okuttu.

•      Böylece Selçuklular ve Osmanlılar dönemlerinde de sürdürülecek olan Islam dünyasının lideri ve koruyuculuğu politikasının temelini atmış oldu.

Abbasiler ve Gazneliler

•      Sultan Mahmut, Islamiyeti yaymayı ve her yıl Hindistan’a sefer yapıp ganimet elde etmeyi amaç edindi.

•      Sultan Mahmut, sırasıyla Horasan ile bugünkü Afganistan ve Belûcistan’ı tamamen hâkimiyeti altına aldı.

Belucistan: Pakistan'ın bir eyaletidir.

Hindistan ve çevresinde Müslümanlığı n temeli atan
Gazneli Mahmut

•      Maveraünnehir’e, Ceyhun’un ötesine ve Harezm’e kadar sınırlarını genişleterek Iran ve Irak taraflarında fetihler yaptı.

•      Sultan Mahmut, Hindistan’a on yedi büyük sefer düzenledi.

•      Sultan Mahmut, Hindistan’a yaptığı seferler sonucunda 

      1. Kuzey Hindistan’ı topraklarına katarak bu bölgede Müslümanlığın yayılmasını sağladı.

      2. Bu seferler sırasında büyük ganimetler ele geçirdi.

      3. Kuzey Hindistan, Türklerin uzun süre hüküm sürdükleri bölgelerden biri hâline geldi.

•       Gazneli Sultan Mahmut günümüzde Pakistan, Afganistan, Bangladeş devletlerinin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Ayrıca günümüzde Hindistan’a bağlı Keşmir Bölgesi’nde önemli oranda Müslüman nüfus bulunmaktadır.

Ünlü şair Firdevsi'nin Şehnamesi

•      Gazneli Mahmut, ilme ve sanata büyük önem verirdi.

•      Firdevsî’nin yazdığı Şehnâme Sultan Mahmut’a sunulmuştur.

•      Ünlü Beyruni bu dönemde yaşamıştır.

•      KARAHANLI - GAZNELI ZIRVESI

•      Selçukluların güçlenmasi Gazneli ve Karahanlı Devleti için tehdit oluşturmaktaydı.

•      1025 yılında Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadır Han ile Sultan Mahmut arasında tarihî Maveraünnehir görüşmeleri yapıldı. Bu görüşmelerde Selçukluların her iki devlet için de tehdit oluşturduğu ve bir an önce etkisiz hâle getirilmesi kararı alındı.

•      Sultan Mahmut, kalabalık ve savaşçı ordusuyla meşhur Arslan Yabgu’yu davet edip Hindistan’da Islam dinini yaymak için yardım isteğini bildirdi. Arslan Yabgu yardım konusunu görüşmek için gidince Sultan Mahmut tarafından Kalincar Kalesi‘ne hapsedildi. Böylece Selçuklu tehlikesi geçici de olsa önlenmiş oluyordu. Yedi yıl kalede hapsolan Arslan Yabgu 1032’de öldü.

Gazne devleti ve komşuları

•      Gazneli Mahmut’un ölümü üzerine (1030) yerine geçen Sultan Mesut, babası gibi devlet tecrübesine sahip değildi. Selçuklu tehlikesinin artmasına rağmen, o kuzey Hindistan’a sefer düzenlemişti.

Dandanakan Savaşı'nı yapan Türk devletleri

•      Dandanakan Savaşı (1040): Selçukluların Horasan’a yerleşmeleri ve Tuğrul Bey’in Nişabur’da adına hutbe okutup bağımsızlığını ilan etmesi üzerine Sultan Mesut, büyük bir ordu ile Selçuklular üzerine yürüdü.

•      Selçuklular, meydan savaşından kaçındılar sonra düzenledikleri ani baskınlarla, kendilerini takip eden Gazneli ordusunu yıprattılar.

•      Gazneli ordusu iyice yıpratıldıktan sonra, Selçuklu ve Gazneli orduları Dandanakan denilen yerde karşı karşıya geldiler.

•      Savaştan sonra;

1. Gazneliler Devleti zayıflayarak yıkılış sürecine girdi.
2. Büyük Selçuklu Devleti kuruldu.
3. Selçuklu Türklerinin batıya doğru ilerleyişleri hızlandı.
4. Gazneliler, Dandanakan Savaşı’nda Selçuklular karşısında büyük bir yenilgiye uğradı. Topraklarını kaybederek Hindistan’a çekilmeye mecbur kaldı. Afgan asıllı Gurlular, 1187 tarihinde Gazneli Devleti’ni ortadan kaldırdılar.

•      Gazne halkının çoğunluğunu Afgan, Hint, Fars ve çeşitli Türk boyları oluşturuyordu.

•      Çok geniş bir sahada halkı idare eden Gazne Devleti az sayıdaki Türklerden oluşan merkezî kuvvete dayanıyordu. Bu durum Gazne ordusunun da farklı topluluklardan oluşmasını zorunlu kılıyordu.

•      Bu durum Gazne devletinin yıkılmasını hızlandıracaktır.