II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI TÜRKİYE 1946-1950

II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI TÜRKİYE 

 Kazım Karabekir: Terakkeperver
Cumhuriyet Fırkası’nın başkanı

• Atatürk döneminde (1923-1938)  ilk yıllarında çok partili siyasi hayata iki defa  geçiş denemeleri yapıldı: 

1. 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, kısa bir süre sonra İstiklal Mahkemesi tarafından kapatıldı.  
2. Atatürk’ün önerisiyle Fethi Bey’in 1930’da kurduğu Serbest Cumhuriyet Fırkası, yaşanan olumsuz gelişmeler nedeniyle kısa bir süre sonra kendisini feshetmek zorunda kaldı. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapanmasından sonra çok partili siyasi hayata geçiş denemelerine ara verildi. 

                                                                                                                         

• Atatürk’ten sonra Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve bu partinin başkanı İsmet İnönü (1938-1950) Cumhurbaşkanlığı görevini devam ettirdi. Türkiye Cumhuriyeti, II. Dünya savaşını demokrasiyle yönetilen ABD, İngiltere ve Fransa’nın başını çektiği ülkeler kazandı. Türkiye kendini bu grupta konumlandırmak için tek parti yönetimi yerine çok partili hayata geçme kararı aldı. 

Dörtlü Takrir’i sunan milletvekilleri 

• İnönü döneminde çok partili hayata geçme nedenleri: 
• 1. Demokratik ülkeler arasında yer almak 
• 2. Muhalefet partisi eksikliği 
• 3. CHP içindeki hareketlenmeler ve Dörtlü Takrir’in sunulması 

T.C.’nin İkinci Cumhurbaşkanı       
İsmet İnönü 

Dörtlü Takrir: 

• CHP’den dört milletvekili Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından imzalanan önerge, 7 Haziran 1945’te meclis başkanlığına verildi.   
• Bu önergede serbest seçimlerin yapılması, üniversite özerkliği, tek dereceli seçim sistemi gibi istekler olsa da bunlar görüşülmeden reddedildi.  
• Bunun üzerine Adnan Menderes ve Fuad Köprülü partiden ihraç edilir. Refik Koraltan partiden uzaklaştırılır. Celal        Bayar ise partiden kendisi istifa eder. 

Aynı zamanda Cumhuriyet'in ilk uçak
fabrikasını kuran Nuri Demirağ

• Çok partili hayatın ilk partisi: Dörtlü Takrir sahiplerini talepleri tartışılırken 18 Temmuz 1945’te iş adamı Nuri Demirağ liderliğinde Millî Kalkınma Partisi (MKP) kuruldu. II. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmuş olan ilk muhalefet partisi MKP, siyasi hayatta çok fazla etkin olamadı. 

• 

  1946-1950 yılları arasında kurulan bazı partiler 

• Demokrat Parti’nin kurulması: 
•  Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından kurulan DP’nin genel başkanlığına Celal Bayar getirildi. 
• DP’nin parti programında, Atatürkçülüğün altı temel ilkesine bağlı kalınacağı belirtildi. 
• CHP’nin devletçi ekonomi anlayışı ile laiklik konusundaki uygulamaları ise dolaylı bir şekilde eleştirildi. 
• Demokrat Partinin parti programı, CHP’den farklı olarak, “siyasette demokrasi” ile “ekonomik hayatta liberalizm” ilkelerine dayandırıldı. 

• Seçim Yasası değiştirildi: 5 Haziran 1946’da hükûmet tarafından hazırlanan Seçim Yasası Tasarısı, TBMM’de oy çoğunluğu ile kabul edilerek yasalaştı. Buna göre seçimler, “açık oy, gizli sayım” yöntemiyle yapılacaktı. . Önceden iki aşamalı olarak yapılan seçimlerin tek dereceli (doğrudan milletvekili seçimi) olarak yapılması teklifine ise DP olumlu yaklaştı. 
• 
  
• Seçim erkene alındı: CHP, 1947’de yapılacak olan milletvekili genel seçimlerini bir yıl öne aldı. Seçimlerin 21 Temmuz 1946’da yapılması kararlaştırıldı. Seçimlerin erkene alınması nedeniyle DP, ülke genelindeki parti örgütlenmesini tamamlayamadan seçimlere katılmak zorunda kaldı. 

Demokrat Parti (DP) ve Cunhuriyet Halk Partisi’nin seçim afişleri

•   1946 seçimleri: 
• Türk siyasi tarihinin tek dereceli ve çok partili ilk genel seçimleri oldu. Bu seçimlerde CHP 395, DP 64, Bağımsızlar 6 milletvekili çıkarttı. CHP iktidarda dört yıl daha kaldı.   

1950 seçimleri sonuçları

• 1950 seçimleri: 
• 16 Şubat 1950’de TBMM’de yeni seçim yasası kabul edildi. Seçimlerin tek dereceli, gizli oy ve açık sayım esasına göre yapılması kararlaştırıldı. 
• Seçimler yargı denetimine alındı. Seçimleri yönetmek amacıyla Yüksek Seçim Kurulu kuruldu.                                                                                                         



Üçüncü cumhurbaşkanı Celal Bayar ve
 Adnan Menderes (siyah gözlüklü)

• 1950 seçimleri sonuçları: 

1. 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimler DP’nin zaferiyle sonuçlandı. 
2. Seçimlerde çoğunluk sistemi uygulandığı için, DP ile CHP arasında oy oranı bakımından çok büyük bir fark olmamasına rağmen, iki partinin milletvekili sayılarında büyük farklılık oluştu. 
3.  27 yıl süren tek parti iktidarının ardından, ilk defa halkın oylarıyla Türkiye’de siyasi iktidar değişmiş oldu. 
4. Demokrat Parti büyük bir çoğunlukla iktidara geldi. 22 Mayıs 1950’de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, DP genel başkanı Celal Bayar’ı cumhurbaşkanı olarak seçti. 
5. Refik Koraltan da TBMM başkanı seçildi. Üçüncü cumhurbaşkanı Celal Bayar, başbakan olarak Adnan Menderes’i görevlendirdi. 

• İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’de Ekonomik Hayat 

• Tarımsal kalkınma hamlesi savaş nedeniyle yarıda kaldı. 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu kabul edildi. Bu yasayla arazisi olmayan çiftçiyi toprak sahibi yapmak ve tarıma açılan toprakların işlenip üretimin artırılması amaçlandı.  
• 1945’ten sonra CHP, devletçi ekonomi modeli uygulamalarını yumuşattı ve serbest ekonomiye yönelik politikalar takip etmeye başladı.  
• II. Dünya Savaşı süresince yaşanan ekonomik sıkıntılar ve DP’nin liberalizmi savunması, CHP’nin devletçi ekonomi politikasında değişikliğe gitmesine yol açtı. 



Devalüasyonla TL’nin değeri düştü

• Recep Peker Hükûmeti (İnönü dönemi hükümeti) döneminde devalüasyona (paranın değerinin düşürülmesi) gidildi. 7 Eylül 1946’da Türk Lirası’nın değeri ABD doları karşısında %50 oranında düşürüldü. 1 ABD doları 280 kuruş oldu. Böylece devletçi ekonomiden liberal ekonomiye doğru ilk adım atıldı.  
• Bu devalüasyonla ithalat artırılmaya ve yerli ürünlerin ihracatı kolaylaştırılmaya çalışıldı. Fakat üretim ve dış ticarette istenen sonuç elde edilemedi.

Recep Peker, İnönü dönemi
 başbakanlarmızdandır.

• Devalüasyon nedir? Bir para biriminin diğer para birimleri karşısında değerinin düşürülmesidir.
  

•  Savaştan sonra Türkiye’de Sosyal ve Kültürel Hayat 
•  II. Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’de hızlı bir şekilde nüfus artışı yaşandı. Hayat standartlarının iyileşmesi ve sağlık alanındaki gelişmeler nüfustaki artışın en temel nedenleri oldu. 1945’ten itibaren kırsal kesimden kentlere göç yaşanmaya başladı. 
• Büyük kentler yoğun olarak göç aldı. 

• İ

  

  Marko Paşa, bu dönemlerde 

  çıkarılan bir yayındır

  kinci Dünya Savaşı sonrası modern baskı ve gazetecilik yöntemlerinin günlük basına girmeye başlaması, siyasal ve sosyal hareketliliğin artması ve basınla ilgili ifade özgürlüğünü kolaylaştırıcı düzenlemeler, basının içerik ve sayısal açısından hızla gelişmesine yol açmıştır.  

• Bu dönemin kültürel hayatına katkıda bulunan edebiyat dergilerinden başlıcaları; Hisar, Varlık, Mavi, Yeditepe, Pazar Postası, Markopaşa ve Büyük Doğu’dur.  

Orhan Veli

• Edebiyatta Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat’ın oluşturduğu Garip Akımı ön plana çıktı. Bu akıma bağlı şairler, şiirde her türlü kurala ve kalıplara karşı çıkıp günlük konuşma diliyle beraber sokaktaki insanı şiire soktular. Garip Akımı toplumun büyük bir kesiminde ilgiyle karşılansa da edebiyat çevresinde tartışmaları da beraberinde getirdi.