İKİ KUTUPLU DÜNYA VE TÜRKİYE

İKİ KUTUPLU DÜNYA VE TÜRKİYE 

• Soğuk Savaş ne demektir? II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’nin başını çektiği Batı Bloku ülkeleri ile SSCB’nin önderliğindeki Doğu Bloku ülkeleri arasında ekonomik, askerî, ideolojik, siyasi ve kültürel alanlarda büyük çekişmeler yaşanmaya başladı.  Doğu Bloku ile Batı Bloku arasındaki silahların kullanılmadığı çatışma 1991’de SSCB’nin dağılmasına kadar devam etti.  

• Soğuk Savaş kavramını ilk kez ABD’li devlet adamı Bernard Baruch 17 Nisan 1947’de yaptığı bir konuşmada kullanmıştır. 

• Doğu Bloku
• II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan iki süper güçten biri Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ydi (SSCB).  

• SSCB neden güçlenmiştir? SSCB’nin bu kadar güçlenmesinde Almanya, İtalya ve Japonya’nın savaştan yenilgiyle çıkmaları, İngiltere ve Fransa’nın savaşı kazanmalarına rağmen büyük ölçüde yıpranmış olmaları etkili oldu. SSCB, II. Dünya Savaşı’nda Almanları yenilgiye uğrattıktan sonra Doğu Avrupa’da ilerleyerek bu topraklardaki Alman işgaline son verdi. 

• Doğu Bloku Ülkeleri hangileridir? 1947’de barış antlaşmalarının imzalanması neticesinde SSCB’nin işgal etmiş olduğu ülkelerden çekilmesi gerekiyordu. Fakat SSCB, denetimi altındaki ülkelerde komünist partileri iktidara getirip muhalefet partilerini tamamen tasfiye etmeden buralardan çekilmedi. Macaristan, Bulgaristan, Romanya, Polonya ve Çekoslovakya’daki muhalefet, baskı yoluyla tamamen tasfiye edildi. Bu ülkeler komünist partiler iktidara getirilerek kontrol altına alındı.  

• Doğu Bloku Teşkilatları  

1. Cominform: SSCB’nin öncülüğünde Doğu Bloku üye devletlerinin kendi aralarındaki iş birliğini artırmak amacıyla kuruldu. 
2. Comecon : Marshall Planı ve Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütüne karşı SSCB öncülüğünde Comecon (Karşılıklı Ekonomik Yardımlaşma Konseyi) kuruldu. Comecon’un amacı; üye ülkelerde ekonomik gelişmeyi hızlandırmak, bilimsel ve teknik gelişmeye önem vermek ve üye ülkeler arasındaki dayanışmayı sağlamaktı. 3. 
3. Varşova Paktı: NATO’yu varlığına tehdit olarak gören SSCB öncülüğünde; Arnavutluk, Doğu Almanya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Çekoslovakya’nın katılımıyla kuruldu (1955). Kuruluş amacı NATO’ya karşı sosyalist ülkeler arasında dostluk ve askerî yardım sağlamaktı. Varşova Paktı, Soğuk Savaş’ın bitmesiyle 1991’de dağıldı. 

•  Doğu Bloku ülkeleri; (1) SSCB, (2)  Doğu Almanya, (3) Çekslovakya, (4) Macaristan, (5) Polonya, 6) Romanya, (7) Yugoslavya, (8) Arnavutluk, (9) Bulgaristan  

·         Batı Bloku

·         Batı Bloku’nun liderliğini üstlenen ABD, SSCB’yi çevreleme politikası izledi. ABD’nin Batı   Bloku’nun liderliğini üstlenmesiyle İngiltere, Avrupa’daki üstünlüğünü ABD’ye bıraktı.

·         Böylece II. Dünya Savaşı’nda müttefik olan ABD ile SSCB arasında savaş sonrasında iş birliği yerine çatışma süreci başlamış oldu.

·         Batı Blokunun Teşkilatları II. Dünya Savaşı’nın getirdiği olumsuz şartlarla var olan SSCB tehdidine tek başına direnmesi mümkün olmayan ülkelerin bir araya getirilerek bu durum aşılmaya çalışıldı.

ABD dönem başkanı Truman

1.       Truman Doktrini: ABD Başkanı Harry S. Truman 1947’de Avrupa’yı desteklemek ve güçlendirmek için Truman Doktrini’ni ilan etti. Truman Doktrini’nin amacı ; SSCB’nin yayılmasını engellemek ve SSCB tehdidine karşı Türkiye ve Yunanistan’a askerî yardım yapmaktı.

2.       Marshall Planı: ABD Dışişleri Bakanı George Marshall ,1947’de ABD’nin, Avrupa’nın ekonomik kalkınması için yapacağı girişimden önce, Avrupa ülkelerinin kendi aralarında ekonomik iş birliği sağlamaları gerektiğini belirtti. Ancak bu iş birliği sağlandıktan sonra bir açık ortaya çıkarsa bu açığın kapatılması için ABD’nin yardımcı olabileceğini söyledi.

NATO amblemi

     

3. NATO’nun Kuruluşu Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO: North Atlantic Treaty Organization)

·         Soğuk Savaş Dönemi’nde SSCB’ye karşı kurulan geniş kapsamlı bir savunma ittifakıdır.

·         ABD, İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Norveç, Danimarka, İzlanda, Portekiz, İtalya ve Kanada’nın katılımıyla 4 Nisan 1949’da kuruldu.

·         NATO’nun oluşturulmasının ana fikri SSCB yayılmasına ve tehdidine karşı etkili bir set kurmaktı. Bu amacı gerçekleştirmek için öncelikle NATO antlaşmasını imzalayan ülkeler arasında askerî iş birliği sağlandı. Böylece üye devletlerden birine yapılacak olan herhangi bir saldırı, hepsine karşı yapılmış sayılacaktı.

·         NATO yapılanması sonucunda SSCB öncülüğünde oluşan Doğu Bloku’na karşı Batı Bloku oluşturuldu. Kısa süre sonra  Nato örgütüne, Türkiye, Yunanistan, Batı Almanya ve ispanya da katılacaktır.

Mavi renkle gösterilen ülkeler NATO'ya üyedir.

  4. Avrupa Konseyi: Avrupa Konseyinin kuruluş amacı, her alanda üye ülkeler arasında güven oluşturup iş birliği sağlamaktır. 5 Mayıs 1949’da Londra Antlaşması ile İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Danimarka, İrlanda, İtalya,Norveç ve İsveç arasında kurulan konsey sadece Avrupa devletlerini kapsayan ve askerî niteliği olmayan bir teşkilattır. Türkiye daha sonra örgüte katılcaktır.

·         Türkiye-SSCB İlişkileri

·         Sovyet Rusya’nın boğazlardan üs istemesi Türkiye’yi tedirgin etmişti.  Sovyet Rusya tehdidine maruz kalan Türkiye’nin de Batı ile olan ilişkileri gelişti. Türkiye siyasi alanda ABD’nin desteğini aldı. Türkiye ile SSCB arasındaki siyasi gerginlik 1953’e kadar sürdü. SSCB 30 Mayıs 1953’te yaptığı açıklamayla, II. Dünya Savaşı’ndan sonra gündeme getirdiği taleplerinden vazgeçtiğini resmen bildirdi. Türkiye ve SSCB arasındaki ilişkiler de bu tarihten sonra yumuşamaya başladı.

·         Türkiye ve Truman Doktrini

·         Truman Doktrini ile SSCB’nin yayılmacılık politikasının tehdidi altında kalan Yunanistan ve Türkiye’ye askerî ve ekonomik yardımlar yapıldı.

·         Türkiye’nin Truman Doktrini ile ABD yardımlarını kabul etmesinin başlıca sebebi, SSCB’nin istekleri ve tehdidi karşısında ABD’nin desteğini almaktı. Truman Doktrini, Türk dış politikasında da büyük değişikliklere yol açtı. Truman Doktrini’nin uygulanmasından sonra Türkiye, tamamen Batı Bloku yanlısı bir dış politika izlenmeye başladı.

·         Truman Doktrini’yle dış politikada Batı Bloku’na yaklaşan Türkiye NATO’ya katılmak istedi. Bunun sonucu Kore Savaşı’nda Birleşmiş Milletler Barış Gücü Komutanlığı bünyesinde savaşa katıldı. Kore Savaşı’nda Doğu Bloku’nun yayılmacılığına karşı dünyayla birlikte hareket eden Türkiye, Batı Bloku ülkelerinin desteğini kazandı.

·         Türkiye’nin Avrupa Konseyine Üye Olması

·          Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye’nin dış politikasının temel hedefi, Batı ile siyasi ve ekonomik ilişkiler içinde olmaktı.

·         Türkiye, Avrupa Komisyonu kurulduktan kısa bir süre sonra Yunanistan ve İzlanda ile birlikte Ağustos 1949’da Avrupa Komisyonuna davet edildi. Türkiye bu süreçten sonra, komisyonun kurucu üyeleri arasında sayıldı.

·         Türkiye’nin NATO’ya katılmak istemesinin nedenleri şöyle sıralanabilir:

1.       SSCB tehdidinin devam etmesi karşısında ülke topraklarının savunulmasının kolaylaştırılması

2.       Türk devlet adamları Avrupa Konseyinin kurucu üyelerinden olan Türkiye’yi Batı’nın ayrılmaz bir parçası olarak görmeye başlamaları

·         Türkiye’nin NATO’ya üye olmasını hızlandıran durum:  Türkiye’nin NATO’ya katılma sürecinde Kore Savaşı’nın başlaması ile Türkiye’nin Birleşmiş Milletler Komutanlığı emrine 4.500 kişilik kuvvet göndermesi üyeliğe kabulünde olumlu bir etki yaptı. Türk askerinin bu savaşta gösterdiği üstün başarı tüm dünyanın dikkatini çekti. Bu durum Türkiye’nin NATO üyeliği için bazı Batı Bloku ülkelerinin yaptığı itirazları önemli ölçüde azalttı.

·         Yaşanan gelişmeler sonucu 15 Eylül 1951’de Ottowa’da toplanan NATO Bakanlar Konseyi, oy birliğiyle Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya üye olarak davet edilmesine karar verdi.

·         Kore Savaşı (Türk Askeri Kore'de)

·          II. Dünya Savaşı’nda Japonya teslim olduktan sonra Kore’nin kuzeyini SSCB, güneyini ise ABD denetim altına aldı. Kore, 38. enlem sınır kabul edilerek Güney Kore ve Kuzey Kore olmak üzere ikiye ayrıldı.

·         SSCB ve ABD arasında gerçekleşen görüşmelerden bir sonuç çıkmayınca Kore’nin birleşmesi gerçekleşmedi.

·         ABD’nin desteklediği Güney Kore’de yapılan seçim neticesinde 17 Temmuz 1948’de Güney Kore Cumhuriyeti kuruldu.

·         SSCB’nin desteklediği Kuzey Kore’de de seçimler yapıldı ve 9 Eylül 1948’de Kore Halk Cumhuriyeti kuruldu. Siyasi olarak ikiye bölünen Kore’de yaşanan gerginlikler bitmedi ve bir savaşa dönüştü. 25 Haziran 1950’de SSCB’nin desteklediği Kuzey Kore birlikleri, Güney Kore’deki askerlerin sınırı geçtiklerini ileri sürerek Güney Kore’ye saldırdı.

·         Savaşın başlamasıyla ABD, Güney Kore’ye yardım göndermeye başladı ve Birleşmiş Milletleri harekete geçirdi. ABD, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi üyelerine barışı sağlamak için Güney Kore’ye asker gönderme çağrısında bulundu. Alınan kararla ABD’nin önderlik ettiği bir Birleşmiş Milletler Kuvveti oluşturuldu ve komutanlığına da Amerikalı General Mac Arthur (Mak Artur) getirildi.

·         ABD’den sonra Kore’ye asker gönderen ikinci ülke Türkiye oldu. NATO’ya katılma çabasında olan Türkiye, bu savaşta Güney Kore’ye destek vererek Batı Bloku’nun bir parçası olduğunu göstermek istedi.

·          Türkiye ilk aşamada Kore Savaşı’na 4.500 asker gönderdi. Daha sonraki süreçte Kore Savaşı’na gönderilen Türk askerlerinin sayısı 6.000’in üzerine çıktı. Kore Türk Tugayı Komutanlığına Tuğgeneral Tahsin Yazıcı; Piyade Alay Komutanlığına da Celal Dora atandı. Birleşmiş Milletler Barış Gücü Komutanlığı bünyesinde savaşan Türk askeri, başarılı bir şekilde mücadele etti. Çok şiddetli geçen Kunuri Muharebeleri’nde önemli başarılar kazanan Türk ordusu, büyük kayıplar verdi.

·         Üç yıl süren Kore Savaşı’nda taraflar birbirlerine üstünlük sağlayamadılar. 1950’de başlayan savaş, 27 Temmuz 1953 Panmunjom Ateşkes Anlaşması ile sona erdi. Yapılan ateşkese göre Kuzey Kore ile Güney Kore arasındaki sınır değişmedi ve 38. enlem sınır çizgisi olarak kabul edildi.