BÜYÜK İSKENDER VE HELENİZM-6-

 

·                                                                                          İskender İmparatorluğunun dağılması

·         Satraplıkları yeniden belirlenmesi

·         İskender 33 yaşında çok ani bir şekilde vefat etmişti. Kendisi kendi mührünü Perdikas’a vermişti ancak Perdikas bir halef değildi. Yeni kralın belirlenmesi görevi Makedon kanunlarına göre ordu meclisine aitti. Ordu meclisi için bu çok zor bir durumdu. Çünkü imparatorluk yöneticilerinden biri kral seçilirse diğerleri ona karşı çıkacaktı. Ancak hepsinin uzlaştıkları durum imparatorluğun hepsi olmasa da bir kısım üzerinde egemen olmak ve yenilmiş milletleri yönetmek amacı taşıyorlardı. Orduda iki görüş ortaya çıkmıştı. Makedonya piyadelerinin generali Meleagros ile Atalos İskender dönemi siyaseti eleştirdiler. İskender’in Turani eşi Roksane hamile olsa da evlilikleri kanun dışı kabul edildiğinden İskender’in üvey kardeşi 35 yaşındaki kardeşi zayıf karakterli Arhidayos, Babil’de  III. Filip adıyla kral ilan edildi. Bazı komutanlar da Roksane’nin hamileliğinin beklenmesi şayet doğan erkek olursa IV. İskender adıyla kral seçilmesi gerektiğini söylediler. Roksane erkek çocuk doğurmuştu.  O, IV. İskender adıyla kral ilan edilse de ne bu ne İskender’in üvey kardeşi krallık yetkisi ellerinde değildi. Makedon komutanlar İskenderiİn yetkisini kullanmaya başlamışlardı. Perdikas, vezirlik, krallık başkomutanlık vekilliği şahsına almakla devletin birliğini temsil etmekteydi.  İskender’in Avrupa vekili Antipatros son dönemde görevden alınsa da ileri gelen komutanlar tarafından görevinde bırakılmasına karar verilmişti ancak kendisi yerine göreve İskender’in getirdiği Krateros’un III. Filip’in vasiliğine getirilmesine karar verildi.

 

Perdikas'ın ölüm döşeğindeki İskender'den mühür alırken İskender'in "Ölüm Yatağı"Alxander Romance çizimi

·         Perdikas’in vekilliğinde satraplıkların belirlenmesi

1.       Frigya, Helespont somatofilaks’a verildi.

2.       Lidya’yı satrap Menandros aldı.

3.       Karya’yı Flotas’ın oğlu Asandros aldı.

4.       Likya, Pamfilya, Pisidya ve Büyük Frigya birleştirilerek İskender’in bizzat satraplığa getirdiği Antigonos’a verildi.

5.       Kapadokya ve Paflagonya İskender’in katibi Evmenes’e verildi.

6.       Kilikya İskender’in vefatından önce satraplığa getirilen Filotas’a verildi.

7.       Suriye, İskender’in gençlik arkadaşı ve lahtini yapan Laomedon’a verildi.

8.       Mısır’ı somatofilaks Ptolemayos aldı.

 

·         Peyton’a Medya verilirken diğer eyaletlerin valilikleri aynen bırakıldı.Trakya ve Makedonya yönetimden çıkarılarak bağımsız askeri bölge olarak Lusimahos’a verildi. Hüpaspist muhafız komutanı Selevkos, Perdikas’İn emrine verildi. Generallerden Atalos ve Meleagros bir süre berteraf edildiler.

·         Bu paylaşımlarla imparatorluğun birliği kâğıt üstünde korunmuş oluyordu. Perdikas, devletin birliğini temsil etmekteyken diğer görevliler görev yerlerine gittiler. Devletin bu büyükleri aralarında ileride mücadele edeceklerdir ancak kendilerine İskender’in verasetini yöneticileri daha doğrusu halefleri ( diyadoh) görmekteydiler.

 

·         Lamiya savaşı MÖ 323-322

·         İskender’in vefatı Yunan dünyasında isyanlara yol açarken doğu İran taraflarında isyan girişimi olmamıştı. Ancak doğuda yeni oluşturulan şehir ve eyaletlerde görevlendirilen ücretli Yunan askerleri kendi memleketlerine gitmek için batıya doğru harekete geçmek istediler. Bu durum isyan kabul edildiğinden Perdikas, Medya satrabı olan Peyton’a isyanı durdurma emri verdi. Peyton isyanı durdurmak yerine onların desteğini alarak bağımsız bir devlet kurmak istedi. Ancak Peyton’un emrindeki askerler isyanı bastırarak bu askerleri kılıçtan geçirdiler.

İskender’in sonrasında Yunanistan’da bazı olaylar gerçekleşti. Makedon yönetimine karşı özellikle Atina yürütmekteydi. Lukurgos, Makedonlara karşı birlik oluşturdu. Hapishaneden kaçan Demostenes de destek vermişti. Oluşturulan birlik güçlü olduğu için isyanı bastırmakla görevli olan Antipatros,Krateros ve Frigya satrabı Leonatos’dan yardım istemek durumunda kaldı. Atina’nın oluşturduğu birliğin komutanı Leostenes, Termopil Geçidi’ni geçmiş ve Makedonyalıları yenmişti. Antipatros çok zor durumda idi ve Lamiya’da kuşatıldı. Ancak bu sırada Leostenes’in ani ölümü ve  Lamiya savaşında Leonatas’ın ölümü sonucunda hem Antipatros kurtulmuş hem de İskender sonrası mücadele sonrası ilk halef (diadoh) Leonatas, hayatını kaybetmişti. Antipatros, iyi direnmiş hayatını kaybeden ilk halef olan Leonatas’ın askerleri kendisine katılmıştı. Atina filosu da Kiklad adaları tarafında mağlup edilmesi Yunan ittifakının dağılmasına da neden oldu. Makedonya Yunan şehir devletlerie karşı yeniden üstünlük sağladı. Yunan demokrasisi sonlandı. Khorint ittifakı da zaten önemsenmediği için artık sona erdi. Demostenes gıyabınd ölüme mahkum edildi.

 

 

·         Perdikas’ın naipliği

·         Perdiklas, kendisi İskender’in naibi olduğu için veliahdı olarak görüyordu. Hatta İskender’in kız kardeşi Kleopatra ile evlenerek bunu yasalaştırmak da istemekteydi. Kleopatra Epeyros kralı ile evlenmiş ve dul kalmıştı.  Bu durumu sağlamak için İskender’in genel kâtibi Evmenes’e Büyük Frigya, Frgya satrabı satrapları Antigonos ve Leonatas’a emrindeki askerleri yerli prens Kapadokya yöneticisi Antipatros’un topraklarını ele geçirmek için verme emri verdi. Antigonos, emri yerine getirmeyince Perdikas, Kapadokya’ya sefer yaparak burayı ele geçirmiş ve bölge satraplığını Evmenes’e vermişti. Antigonos, Perdikas’in huzuruna çağrılınca Antipatros’un yanına kaçmıştı.

·         Antigonos, Perdiklas’ın gücünü zayıflatmak için Mısır satrabı Ptolemayos ile imparatorluk yönetimini yeniden belirlemek amacıyla anlaştılar. Antipatros’a Avrupa topraklarının yöneticiliği Krateros’a ise Asya topraklarının yöneticiliği verilerek fiilen devlet ikiye bölünmüş oldu. Perdiklas ise Anadolu’da egemenliği sağladıktan sonra Makedonya’ya dönmek için plan kurmuştu. Perdiklas’ın planı; İskender’i Amon tapınağına defnettikten sonra cenazesini Makedonya’ya taşımak ve törenle toprağa vermek, Kleopatra ile evlenmek ve ordu meclisi tarafından kral ilan ettirilmek vardı.  Fakat Ptolemayos İskender’in cesedini Memfis(Mısır)’e defnettirdi.

·         Ptolemayos, Mısır’da kısa süre içinde egemenliğini sağlamlaştırmış halkın da desteğini almıştı. Perdikas’e karşı Antigonos, Krateros ve Antipatros ittifakına karşı Perdikas önce Mısır’ı kendi egemenliğine bağlamak istedi. Bu sırada Antigonos, Evmenes’i yenme başarısı göstermiş, Antipatros ve Krateros Çanakkale boğazını geçtiler ancak Evmenes ani baskınla Krateros’u yenip öldürtmüştü.  İskender sonrası yapılan mücadelede ölen ikinci halef(diyadoh) oldu.

·         Perdikas’in Mısır seferine karşılık Ptolemayos, Mısır’ın coğrafi özelliklerinden faydalanarak onu durdurmuştu, zaten Makedonyalı askerler tarafından pek sevilmeyen Perdikas, MÖ 321’de kendi askerleri tarafından öldürülmüştü. İskender sonrası yapılan mücadelede ölen üçüncü halef(diyadoh) oldu. Perdikas’in ordusu onun ölümünden sonra Ptolemayos’un emrine girdiler. Ptolemayos, bu başarısından sonra imparatorluk naibi olabilirdi ancak kendisi bütün imparatorluğa hakim olmanın zor olduğunu görerek zaten Mısır’da kurduğu devletle yetinmeyi bildi.

 

·         Antipatros’un naipliği MÖ 321-319

·         Perdikas’a karşı işbirliği yapanlar Kuzey Suriye’de Triparadeysos’da MÖ 321’de yönetimi bölüştürmek için yeniden bir araya geldiler. İmparatorluk naipliği Antipatros’a verildi. Antipatros, Perdikas’a karşı koyanların hepsine ödüller verdi. Özellikle Perdikas’ın öldürülmesinde büyük rolü olan ağır süvari komutanı Selevkos Babilonya satraplığına getirildi.

Antipatros, II. Filip ve İskender'e hizmet eden Antipatros

·         Antigonos’a Büyüg Frigya satraplığı yanı sıra imparatorluğun Asya komutanlığına getirildi. Antigonos, Perdikas’ın arta kalan askerleri ve onun destekçisi Evmenes’e karşı yürütülmüş olan savaşın devamını kendi üzerine aldı. Perdikas’a sadık olanlar görevlerinden azledildiler.  Antipatros, merkezi hükümet merkezini Makedonya’ya taşıyarak İmparatorluğun genişliğine uymayan bir girişim oldu. Bu durum haleflerin birbiriyle savaşmasına alan açmıştı. Antipatros’un yaptığı ciddi hata yaşının ilerlemiş olması ve hastalığının ilerlemiş olmasına bağlanabilir. Makedonyalıların yönetimde güçlü olmasını savunan imparatorluğun son güçlü temsilcisidir.

·         Antipatros, imparatorluk naipliğine ölmeden önce oğlu Kasandros’u değil de İskender’in piyade generali Polüperhon’u seçti.

 

·         Polüperhon ile Kasandros arasındaki mücadele MÖ 319-317

·         Polüperhon, imparatorluğun birliğini sağlayacak otoritesini kabul ettirecek bir komutan değildi. Zaten diğer halefler (diyadoh) kendisinin naipliğini tanımadılar. Böylelikle Polüperhon, siyasi konumu gereği imparatorluğun doğusu ile ilgisi kesmek zorunda kalmıştı. Antipatros’un oğlu Kasandros, Makedonya ve Yunanistan’da egemenlik kurmak istediği için Ptolemayos ve Antigonos ile iletişime geçmişti.

·         Polüperhon, Antipatros tarafından sürgüne gönderilenleri vatanlarına çağırdı. Demokrasi kanunlarını yeniden uygulayacağını açıkladı. Yunan şehir devletlerinin özgürlerini vereceğini vaat etse de Antipatros tarafından iktidara getirilenler onu başarısızlığa uğrattılar. Atina’nın Peyrayevs limanını ele geçiremeyen Polüperhon’a karşı Kasandros ve Antigonos birleşik donanmaları onun donanmasını İstanbul’da mağlup ettiler. Polüperhon, kendisine destek sağlamak için İskender’in annesi Olimpas’ı eoğlu dönemindeki konumuna yükseltmiş, İskender’in Roksane’den doğma oğlu  Olimpas’ın torunu IV. İskender’in vasiliğini ona vermişti. Böylece Polüperhon, Makedonyalılar arasında destek bulmak istese de Olimpas, derhal İskender’in üvey kardeşi III. Filip’i öldürtülmesini sağlamıştı.

·         Kasandros, Antigonos’un gemileriyle Atina’yı aldı. Kasandros, MÖ 317’de filozof Faleronlu Demetriyos’u hükümet işlerinin başına getirdi. Demetriyos, Atina’yı MÖ 307’ye kadar yönetecekti. Atina onun döneminde felsefede tekrar ilerleme imkanı elde etti.

·         Kasandros, Polüperhon’un Makedonya’daki ordusuna yaklaşınca Polüperhon’un ordusu Kasandros’un tarafına geçti. Kasandros, Makedonya’yı ele geçirdi. Böylece Polüperhon Antigonos’a sığınarak onun naipliği fiili olarak sona erdi. Kasandros, İskender’in annesi Olimpos’u III. Filip’i öldürme gerekçesiyle savaş meclisine yargılattı. Mahkeme onu ölüme mahkûm etti. Kasandros, İskender’in oğlu IV. İskender ve annesi Roksane’yi gözetim altına aldırdı. Makedonya ve Yunanistan’da işleri yoluna koydu. Bu arada II. Filip’in kızı Tesalonike ile evlendi.

 

Antik bir sikkede Kasandros

·         Antigonos’un güçlü dönemleri MÖ 321-316

·         Antipatros tarafından Asya başkomutanlığına atanan Antigonos gücünü artırmaktaydı. Perdikas taraftarlarını yok etmekte kararlı olduğundan MÖ 320’de Evmenes’i Kapadokya’da mağlup etmiş Karya satrabı Asandros’un kendisine katılmasıyla MÖ 3192da Anadolu’da üstün duruma gelmişti. Evmenes, Antigonos’tan kaçarak Nora denilen kaleye saklanmış baharla birlikte Kilikya’da ortaya çıkmıştı.  Bu sıralar Polüoerhon naip olmuş Evmenes’ten Kasandros ve Ptolemayos ile kendi alehinde ittifak oluşturan Antigonos’a karşı savaşmasını istedi. Krallık hazinesini Evmenes’in emrine verdi.  Evmenes, devletin bütünlüğünü ve IV. İskender’in otoritesini savunduğu için Makedonyalıların güvenini kazanmıştı. İskender’in mirasını paylaşmak için iki grup için de deniz egemenliği çok önemliydi. Polüperhon ve Evmenes ile Antigonos, Kasandros ve Ptolemayos askeri güçlerini ancak deniz yoluyla birleştirebilirlerdi. Evmenes, Kilikya’da Ptolemayos’un deniz kuvvetlerini yenerek Polüperhon’un kuvvetleriyle birleşmek amacını taşıyordu.

·          Antigonos, yerinde bir hareketle İstanbul açıklarında MÖ 318’de Polüperhon’un donanmasını yok etmişti. Böylece, Antigonos müttefikleriyle irtibata geçebilecekken rakipleri arasındaki bağı da kesmiş oldu. 

·         Antigonos, donanmasını Kasandros’un komutasına Evmenes’e karşı savaşmak için görevlendirmiş kendisi de Kilikya’ya gitmişti. Evmenes ise savaş hazırlıklarını henüz tamamlamadığından kuvvetlerini imparatorluğun doğusuna doğudaki satraplıkların kuvvetleriyle birleştirmek umuduyla çekmişti. Ancak, Babilonya, Medya satraplıkları Selevkos ile Peyton kendisine zorluk çıkardılar. Kendisi bunun üzerine Babilon’a vardı burada kışı geçirdikten sonra Susiyana (Sus) vararak doğudaki satraplıklarla birleşti. Bu sırada Selevkos ve Peyton  ile anlaşan Antigonos MÖ 317’de Evmenes’e yakınlaştıysa da İran’ın İsfahan yakınlarında Antigonos ani bir saldırı ile kalabalık ordusuyla yenetekli Evmenes’in kuvvetlerini yenmeyi başardı.

·         Evmenes aslen Makedonyalı olmamana rağmen Makedon kuvvetlerini yönetmeyi bilmiş ancak askerlerinin güvenini tam olarak da kazanamamıştı. Evmenes’in ölümüyle Makedonyalıların Asya kıtası üzerindeki hak iddiası böylece kesin olarak son bulmuştu.

·         Antigonos, İskender İmparatorluğunun Asya toprakları üzerinde mutlak hâkim duruma gelmiş devletin en doğusundaki satraplıklar hariç Asya’ya tayinler yapmıştı. Antigonos, Evmenes’e karşı olan savaşında Medya satrabı Peyton’u tehlike yaratabilir diye öldürttü.  Evmenes’in taraftarı olsa da kendisine güven vermeyen haleflerden Pevkestas’ı da Persis valiliğinden aldı. Selevkos, benzer durumun kendisinin başına geleceği endişesiyle Ptolemayos’un yanına Mısır’a gitmek durumunda kaldı. Antigonos, diğer haleflere karşı üstünlük kurmuş görünmekte ve diğerlerini berteraf etmek içinde çalışmalar yapmaktaydı.  Antigonos, egemen olduğu bölgelerde askeri düzenler kurarak egemenliğini devam ettirmek istedi.

 

·         Antigonos’a karşı binci müttefikler savaşı MÖ 315-311

·         Antigonos’un kendilerine karşı yaratacağı tehlikeyi gören haleflerden (diyadoh) Kasandros, Lusimahos, Ptolemayos ve Selevkos; Antigonos’tan karalık hazinelerinin paylaşılmasını önerdiler. Antigonos, bu öneriyi reddedince ona karşı ittifak kurdular. Hatta bu ittifaka Karya satrabı Asadros da katıldı. Bu savaşta belirleyici savaşlar denizde gerçekleşti. Antigonos, donanmasını İstanbul (Byzantion)  savaşından sonra Kasandros’a verdiğinden denizde zayıf durumdaydı. Buna rağmen Antigonos, Ptolemayos’un yönetimindeki Finike (Lübnan çevresi)’de deniz üssü kurmak için saldırdıysa başarılı olamadı. Antigonos, bu arada Kasandros tarafından tutuklanıp gözlem altına alınan İskender’in eşi Roksane ve İskender’in oğlu IV. İskender’in vasisi olduğunu ilan etti.  Kasandros’un kralı serbest bırakmadığı takdirde Kasandros’un masum olmayacağını açıkladı.

Antigonos

·         İmparatorluğun eski naibi Polüperhon, Kasandros tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra Antigonos’a başvurmuştu. O zamanlarda Polüperhon’un Yunan karasında taraftarları bulunmakta Antigonos da bunu kullanarak Yunan şehirlerini Kasandros’a isyan ettirmek istiyordu.

·         Antigonos’un komutanları, Kasandros’un kuvvetlerini yenmiş; Antigonos, Yunanlılar arasında Aytol ittifakı ile müttefik olmuştu. Aytol ittifakı, Makedonya’nın en önemli düşmanı haline gelecekti. Antigonos aynı zamanda Trakya’daki yerli satrap Sevtes ile de ittifak kurdu.

·         Antigonos’un rakipleri henüz tam anlamıyla birleşmedikleri halde Antigonos hazarlığını tamamlamştı. Ptolemayos’un ani saldırısı için Finike ve Suriye’de oğlu Demestriyos’u görevlendirdi. Kasandros’a darbe vurmak için Çanakkale (helespont) taraflarına kara ve donanmayı göndermeyi denedi. Antigonos, Trakya’ya geçmeye cesaret etmedi. İstanbul (Byzantion) yönetiminin kendisini zorda bırakmasını göze alamadı.

·         Ptolemayos,Antigonos’un oğlu Demetriyos’un kuvvetlerine saldırdı. Kıbrıs’ı ele geçirdi, Kilikya’ya kadar başarılı saldırılarda bulundu. Demetriyos, emri altındaki subayların uyarısına rağmen süvari ve fillerle İskender’in yetenekli generalleri olan Selevkos ve Ptolemayos’a saldırmayı göze alsa da mağlup olmaktan kurtulamadı. Bu durum üzerine Antigonos Çanakkale’yi terk edip Suriye’ye oğlunun yanına dönmek zorunda kaldı. Antigonos,  güçlü ordusuyla, Ptolemayos’un geri çekilmesini sağlayarak Suriye’yi tekrar eline geçirmişti. Selevkos ise Asya’da başarılar kazanarak; Babilonya,Susiyana ve Medya’yı eline geçirmiş Antigonos’u zor durumda bırakmıştı. Demetriyos’un Selevkos’u yenme girişimi sonuç vermedi. Suriyede’ki müttefiklerler ve kendi kuvvetlerinin Gaza savaşı ve Selevkos’un başarıları üzerine Antigonos barış yapmak durumund kaldı. 311’de yapılan antlaşmaya göre;

1.       Antigonos’un Asya üzerindeki egemenliği kabul edilecek, bu maddeye göre müttefikler Selevkos’u zor durumda bırakmışlar.

2.       Antigonos buna karşılık Kasandros hariç diğerlerinin bağımsızlıklarını tanıyacaktı.

3.       Kasandros, ancak IV. İskender erginliğe ulaşıncaya kadar egemen olabilecekti.

 

·         Antigonos, biraz uyanık davranmış, Kasandros’un IV. İskender ile annesinin öldürülmesini sağlamıştı. Ancak, İskender’in oğlunun öldürülmesini Antigonos sağlamışsa da bu işi Kassandros’a yüklemeyi bilmişti. Antigonos, İskender’in kız kardeşi Kleopatra’yı ortadan kaldırması ile imparatorluğun bütünlüğünden vazgeçilmiş oluyordu.

İskender'in eşi Roksane temsili

·         İmparatorluğun mirasını paylaşacak beş halef (diyadoh) kalmıştı.

1.       Ptolemayos; Mısır’da

2.       Selevkos; Medya ve Babilonya’da

3.       Antigonos; Suriye ve Anadolu’da

4.       Kasandros;Yunanistan’da

5.       Lusimahos; Trakya’da egemen olacaktı.

 

Beş halefin paylaşımı

·         Helenizm devri krallıkların oluşumu MÖ 311-306

·         MÖ 311’de yapılan barış iki grup arasında yapılan geçici bir barış sayılabilir. Çünkü Ptolemayos, Selevkos, Kasandros ve Lusimahos; rakipleri olan Antigonos’u berteraf etmek için zaman kazanmak istediler. Antigonos ise imparatorluk topraklarının hepsine egemen olmak amacındaydı. Ancak anlaşmada bu halefler birbirlerinin bağımsızlıklarıma uyacaklarına birbirlerine teminat vermişlerdi.

·         Antigonos, imparatorluğun çıkış yeri olan Makedonya’ya gözünü dikmişti. IV. İskender ve annesini öldüren Kasandros’a karşı Pelopenes’te bulunan müttefiki olan Polüperhon’u harekete geçirerek Büyük İskender’in Herakles adında gayri meşru oğlunu Makedonya krallığını başına geçirmek niyetindeydi. Kasandros ise Polüperhon’u kendi tarafına çekmeyi başarmış, Polüperhon ise İskender’in gayrimeşru oğlu olan Herakles’i öldürterek siyasi geleceğini yok etmiş oldu.

"Büyük İskender" filminde İskender ve annesi

·         Antigonos, Selevkos’ın egemen olduğu topraklardan onu çıkarmak için harekete geçmeye başlamıştı ki Yunanistan’a komutan olarak gönderdiği yeğeni onu terk etmişti. Antigonos’un zor durumundan faydalanmak isteyen Mısır hakimi Ptolemayos, Korinhos ittifakını diriltmek ve Yunan şehir devletlerine özgürlük vaadiyle donanmasını Peleponnes’e gönderse de müttefiki olan Kasandros’la arasının bozulmaması için donanmasını geri çekmek durumunda kaldı.

·         Antigonos, MÖ 307’de oğlu Demetriyos komutasındaki donanmayı Yunanistan’a göndererek; Yunan şehirlerinin özgür olmasını ama asıl amacının bu bölgeyi kendi yönetimine almak olduğu için büyük bir sefer hazırlatmıştı. Demetriyos, Pire limanına ulaşmış ve Atina’da Kasandros tarafından başa getirilen Faleronlu Demetriyos şehri teslim eder. Antigonos’un oğlu Demetriyos, Yunanistan’da demokrasiyi yeniden dirilterek Atinalıların düşmanlarıyla mücadelesi için savaş gemileri inşa etmelerine yardım etti. Atinalılar; Antigonos ve oğlunu “kurtarıcı” ve kral kabul etmişler, ancak bu özgürlük ve demokrasi Maraton ve Salamis savaşlarından sonra elde ettikleri özgürlük ve demokrasi de değildi.

·         Antigonos,oğlu Demetriyos’un Yunanistan’daki başarılarından sonra onu Ptolemayos’un elinde çok önemli bir deniz üssü olan Kıbrıs adasını almak için görevlendirdi. MÖ 306’daki Doğu Akdeniz hakimiyeti için Kıbrıs’taki Salamis deniz üssünde yapılan mücadeleyi  Demetriyos kazanmış adayı tamamen ele geçirmiş ve Ptolemeyos donanmasıyla Kıbrıs’ı elde tutmak için mücadele etse de Mısır’a geri gitmek zorunda kalmıştı.

·         Antigonos, oğlunun Salamis’teki başarısından sonra askerleri tarafından “basilevs(kral)” olarak görüldü. Antigonos, oğluna da aynı unvanı vermiş buna karşılık diğer halefler (diyadoh) de aynı unvanı kendileri aldılar. Bu şekilde Büyük İskender’in imparatorluğu resmen bağımsız devletlere bölünmüş olarak sona ermiş oldu.

BÜYÜK İSKENDER VE HELENİZM-5-

 

 

·         İskender Büyük Asya Kralı

·         İskender İmparatorluğunun yeni düzeni

·         İskender Pers imparatorluğunun doğu eyaletleri ve Hindistan’da beş yıl gibi uzun süre kalması onun daha önce fethedip görevlendirdiği valilerin geri gelmeyeceğini düşünerek bağımsız hareket etmeye başlamışlardı.  İskender Karmanya’da iken yüksek görevlere getirilen Herakon, Kleandros ve Sitalkes halka kaba davrandıklarından yanlarında 600 askerle idam edilmelerini emretti. Persis satrabı Orksines Büyük Kiros’un mezarını sayduğu için astırılarak idam edildi. Harpalos adlı imparatorluk maliyecisi Babil ve Tarsus’ta lüks bir hayat sürmüştü. İskender, kötü yöneticileri cezalandırınca devlet hazinesinden para çalarak (5.000 talent) yanında 6.000 civarında askerle Atina’ya giderek İskender’e isyan etme planı kurdu. İskender’in bölgedeki vekili Antipatros onu takip ettirince Girit’e kaçmış ancak orada anlaşamadığı subaylardan biri tarafından öldürülmüştü. Harpalos’un ele geçirilen paraların akıbetinden sorumlu olarak görülen Demostenes hapse atıldı.

 

·         Opis İsyanı MÖ 324

·         İskender, ülkede dirliği yeniden sağladıktan sonra Dicle nehri boyunca takındığı tavır nedeniyle Makedonyalı askerler İskender’e düşmanlıkları arttı. Dicle nehrinin kuzey taraflarında yer alan Opis şehrinde yaşlı ve orduya emek vermiş 10.000 askerin emekliğe ayrılarak ülkelerine gidebileceklerini hediye ve ödüllerle bildirmiş ancak kendisine hakaret edilmişti. İskender de bunun üzerine orduya 30.000 Persli asker almıştı. Bu arada İskender, Perslerin bir geleneği olan “kral akrabası” sayılan kişilerin “büyük kral”la selamlaştıktan sonra önünde eğilmeden ona sarılabilme hakkını bazı Pers asillerine tanıması Makedonları gücendirmişti. Bazı Makedon askerlerin azgınlık yapması üzerine onları idam ettirdikten sonra oluşan tepkileri önlemek için kendisinin Makedonyalıların akrabası olduğunu söyleyerek onları tekrar kendine bağlar.

 

·         Büyük İskender İmparatorluğu’nda devletler

·         İskender devletine bağlı aslında bağımsız olan devletler topluluğu bulunmaktaydı. Devletlerin birleşmeleri İskender’in şahsında geçerliydi. Kendisi hem Makedonya kralı ancak Persler için de “Büyük Kral” idi. İskender, Teselya birleşik devletlerinin başkanı, Yunanlılar için Khorintos birliğinin komutanı, Mısırlılar için Firavun, Babilliler için de Babil kralıdır. Özetle İskender, bir değil birkaç devletin hükümdarı konumundaydı. Bütün bu güce rağmen Yunanlıların Harpalos olayında isyancı durumuna gelmeleri üzerine İskender, kendisini Khorintos birliğinin komutanı olmaktan onların kralı ilan etti.

 

·         İskender’in  saray hayatı

·         İskender, günlük hayatı itibariyle basit bir düzene sahipken sınırların genişlemesiyle birlikte komutanların kendisine rapor verdikleri, siyasi danışmanlarla görüşmesi bir yana devletin bütün yönetimi yine kendisindeydi. İskender, dinlenmek için aslan avına çıkmayı adet edinmişti. Kendisinin Suriye satrabı Laomedon,kendisini aslan avlarken lahit üzerine işlenmesini sağlamış ve kendisine “İskender Lahti” denilen sanat eseri İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. İskender, en düşük rütbeli askerlerle konuşurken zamanla sadece subaylarıyla görüşür oldu.

İskender Lahti

·         İskender’in krallık ailesi, annesi Olimpiyas, üvey kardeşi Arhidayos, kızkardeşi Kleopatra Makedon olmalarına rağmen Turani prenses olan Roksane MÖ 324 yılına kadar tek eşi ve daha sonra III. Darius’un kızları Stateyra ve Parüsatis ile evlenmişti. Ancak Darius’un kızlarıyla evlenmesi sadece akrabalık kurmak için yapmıştı.

·         İskender, imparatorluğun merkezi olarak Babil şehrini seçti. Kendisi ilgilenmese de geleneğe uyarak sarayında harem dairesinin ve saraya köle alınmasına izin verdi. Sarayda birçok görevli varsa da İleride Mısır kralı olacak Ptolemayos, Trakya kralı Lusimahos, İskender’in vefatından sonra naibi olan Perdikas gibi görevliler kendisine en yakın görevlilerdi.

 

·         İmparatorluğun genel kâtipliği

·         Devlet tam şekilde merkezileştirilmiş ve bu durumun devamı için mükemmel bir yazı teşkilatının olması da gerekiyor. Bu teşkilatın/dairenin başında babası döneminden itibaren Evmenes bulunuyordu. Evmenes, teşkilatçı,diplomasi konusunda donanımlı ve askeri bilgiye sahip idi. Devletin katipliği özel ve siyasi haber alma aynı zamanda askeri istihbaratı da yerine getiriyordu. Evmenes’in dairesinde çıkan yangınla evraklar yanmışsa da devletin diğer şehirlerinden kopyelerini getirerek yerine koymuştu. Bu teşkilat askeri planların tamamlandığı, coğrafi bölge ve iklim hakkında bilgiler edinerek zorunlu ihtiyaçların karşılanmasına katkı da sağlamaktaydı.

 

·         İmparatorluğun iç teşkilatı ve işleyişi

·         İskender, kurduğu devletin teşkilatını tamamlayamadan vefat etmişti. Ancak buna rağmen devleti dört kısımda inveleyebiliriz.

1.      Makedon krallığı

2.      Korint ittifakındaki devletler

3.      Asya krallığı

4.      Koruma altındaki devletler

İskender'in ölümünden sonra sınırlar

·         Aslında Yunanistan ve Makedonya bölgeleri “Avrupa” olarak kabul ediliyordu. İskender’in vekili Antipatros, Avrupa valisi kabul ediliyordu. Antipatros, İskender adına ülkenin bu kısımlarını yönetiyor, isyan çıktığında bastırıyor ve ondan gelen emirleri uyguluyordu. Antipatros, MÖ 324’te azledilerek yerine Krateros tayin edilse de İskender’in ölümüyle bu emir yerine getirilemedi.

·         Yunan devletleri içlerinde bağımsız olup Khorint birliği içinde yer almaktaydılar. İskender’de elde ettiği başarılara paralel olarak Yunan devletlerinin bağımsızlıklarını engellemek istedi.  Bu nedenle de Yunan devletleri İskender’İn vefatından hemen sonra isyana girişmişlerdi. İskender, Yunanlıların bağımsızlık için isyan etme meyillerine rağmen onların kadim kültürünü de bütün imparatorluğa yaymıştı.

·         İskender, III. Darius’un yönetim sistemini satraplık olarak devam ettirdi:

1.      Küçük ve Helespont(Çanakkale) Frigyası; Çanakkale’den Kızılırmak’a kadar Bitinya dahil değildi. Merkezi Dasküliyon’du

2.      Lidya; Frigya’nın güneyinde yer alıyordu.

3.      Karia; Merkezi Halikarnassos (Bodrum) idi.

4.      Likya, Pamfilya, Pisidya bir satraplık idi. Başında satrap olarak Nearhos varken kendisinin dononma komutanı tayini ile Frigya ile birleştirildi.

Anadolu satraplıkları

5.      Kilikya; Merkezi Tarsus idi.

6.      Merkezi Damascus olan Suriye satraplığı bütün Suriye’yi kapsıyordu.

7.      Merkezi Gaziura olan Kapadoya; Karadenizden Toroslara kadar uzanıyordu.

8.      Mısır, ayrı bir krallık olarak oluşturuldu. Mısır satraplık olarak değil de dört bölgeye ayrılarak valiler tarafından firavuna bağlı yönetildi.

9.      Merkezi Kelaynay olan Büyük Frigya.

10.  Mezopotamya önce Suriye’ye bağlı sonra ayrı satraplık olarak ayrıldı.

11.  Babilonya; Mısır gibi ayrı krallık olarak oluşturuldu. İskender, son yıllarını burasını merkez olarak seçerek ülkesini yönetmişti.

İskender'in merkezi Babilonya'nın konumu

12.  Sadece ismen satraplık kalaner Ermenistan.

13.  Basra körfezi çevresindeki merkezi Susa olan Susiyana satraplığı .

14.  Merkezi Persepolis olan Persis satraplığı.

15.  Persis’in hemen doğusundaki Karmanya satraplığı

16.  Persis’in kuzeyindeki merkezi Ekbatana olan Medya satraplığı

17.  Karmanya’nın doğusunda merkezi Zadrakarta olan Hürkanya ve Partya satraplığı.

18.  Ariya ve Drangiyana

19.  Arahosia, Hindikuş dağlarının güneyinde yer alır.

20.  Parapamisas, Hindikuş dağları çevresinde yer alır.

21.  Merkezleri Bktra ve Marakanda olan Baktriya ve Sogdiyana satraplık olarak birleşirildi.  Bu satraplıkm İskender’e asker deposu olarak hizmet verdi.

22.  Kuzey Hindistan satraplığı; Sind nehrinin batısından Kabil nehri çevresine kadar yerli prenslikler de yerlerinde bırakılarak başlarına Taxiles getirildi.

23.  Aşağı Hindistan satraplığı; Akasines çevresinden denize kadar olan bölgeyi kapsar.

 

·         İskender, aslında Pers, yönetimini devam ettirmekteydi. Pers unvanlı olan “satrap” makamı kullanıldı. İskender, genellikle Makedonlardan veya asil gördüğü Perslerin arasından seçiyordu. Fakat göreve getirdiği Asyalıların yanına askeri ve mali denetçi de bırakıyordu. Ancak, İskender; akrabalık kurduğu Turani kavimlerin bağımsız olmasına şahsi güveninden dolayı onların bölgelerini merkezileştirmedi.

·         İskender’in egemenliğinde doğrudan olmayıp onun himayesi/korumasına giren Kıbrıs, İskit hatta Bitinya, pontos, Kapadokya, Ermenistan, Kosay imparatorluk içindeki bağımsız devletlerdi.

 

·         İskender döneminde ticaret, tarım, hayvancılık

·         İskender, ticaretin emniyet içinde yapılmasını sağladı. Herat, Kandahar, Hoçent, İskenderiye ve İskenderun önemli merkezlerdi. Perslerin kullandığı ticaret yolları düzenlenerek kullanıldı. Kendisi ölmeden Basra körfezi ile Mısır arasında filonun sürekli seyahat etmesini sağlama girişimi başlatmıştı. Mezopotamya’da tarımsal faaliyet için Babil dönemindeki sulama kanalları düzenlenerek kullanıldı. Doğu İran’dan elde edilen çiftlik hayvanları ile Makedonya’daki hayvanlar ıslah edilmeye çalışıldı.

 

·         İskender döneminde kültür

·         İskender’in kendisi Yunan kültürüne sahip idi. Çok iyi eğitim aldığı için dönemin şair, tarihçi, filozof ve edebiyatçılarıyla görüşürdü. Sınırların genişlemesiyle Mısır, Pers, Babil ve Hint edebiyat veya sanatıyla ilgilendiği ile ilgili bilgi yoktur.

·         İskender, kendi heykellerini Lusipos ve resimlerini Apeles’e yaptırıyordu. Belki de doğulu sanatçılar kendi dünyasına yabancıdır. Ancak arkadaşı Hefaystiyon’a anıt mezar yaptırırken Yunan ve Asya sanatlarını kaynaştırmıştı.

·         İskender, doğu ve batı kültürlerini kaynaştırmak için Pers ve doğu İranlılarla Yunan ve Makedonların evlenmesini desteklemişti. Perslileri de orduya alarak bu amacını gerçekleştirmek amacı taşıyordu.

 

·         İmparatorluk ordusu

·         İskender, sınırlarını genişlettikçe ordu yapısı da değişti. Ordudaki ihtiyaç duyulan askerler Makedon ve Yunanistan’dan temin ediliyordu. İskender, yaklaşık 35.000 askerle yola çıkmıştı ancak Hindistan’da iken 120.000 kişilik orduya komutanlık yapıyordu. Ordu, Makedon milli ordusu değil milletlerarası ordu haline dönüşmüştü. Makedonların kayıp, ele geçirilen yerlere asker bırakma ve terhislerle sayıları azalmıştı. Makedon ve Pers askeri varlıkları iç içe geçmeye başladı. İskender,  Turani kavimlerden 30.000 asker de ordusunda bulunduruyordu.

 

·         İskender’in son planları

·         MÖ 323 yılında İskender Babil’e girer. Hindistan’daki başarısı batıdaki ülke liderlerinin tebrik amacıyla elçi göndermelerine neden oldu. Kartaca, Libya, ve Habeşliler Afrika’dan hatta İtalya’da egemenlik sağlamaya çalışan Romalılar,Romalılara bağlı Antiyatlar, İtalya’dan Etrüskler,Lukanlar, Burutlar; Akdeniz’in en batısından olan İber ve Keltler de başarıyı tebrik eden toplumlardı. İskender de Batı Akdeniz toplumlarıyla yakından ilgilenmekte ve olası hedefi de orası olacaktı.

·         İskender, nasıl Nearhos’un güney Okenos’un keşfini istediyse batıdaki Okenos’a ulaşmayı arzu etmekteydi. Olası nu sefer dolayısı ile ilk hedef muhtemelen Kartaca olacaktı.

 

Keltlerin yayılma alanı

·         İskender’in Vefatı MÖ 323

·         İskender, yapmayı tasarladığı sefer için hazırlıkları yapmıştı. İskender, başarılı olunması için kurban adayıp ziyafet tertip etti. Ziyafet esnasında rahatsızlandı. Humma nöbeti geçirdi. Haziran ayının 1. gününden 7. Gününe kadar ara ara nöbet geçirdi. Generallerine donanmanın hareket gününü 8 Haziran olarak belirlemişti. Ancak bu da ertelendi.  İskender, mühür yüzüğünü yani vekilliğini Perdikas’a vermişti.  12 Haziran’da askerler, onun önünden harekete geçmeye başlamış onların selamlarını binbir zorlukla kabul ediyordu. Tarihin gelmiş geçmiş ve ilk fatihi İskender, 13 Haziran 323 (MÖ) tarihinde hayata gözlerini yumdu.