FETİHLERDEN SAVUNMAYA

Bu dönemdeki kronolojik bazı olaylar

 

XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Batı (Avrupa) siyasetinde meydana gelen değişiklikler nelerdir?

1.       Osmanlı Devleti Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarında kaybettiği yerleri geri almak amacıyla birçok ülke ile savaşmak zorunda kaldı.(İran, Venedik, Rusya ve Avusturya)

2.        Ancak yapılan savaşlarda istediği sonucu alamadığı gibi yeni toprak kayıplarına da uğradı.

3.       Osmanlı Devleti, bu sefer elindeki mevcut toprakları koruyabilmek için Avrupalı devletlerin kendi aralarındaki çıkar çatışmalarından yararlanmak istedi.

Dönem padişahları

1.       II. Mustafa (1695 – 1703)

2.       III. Ahmed (1703 – 1730)

3.       I.Mahmud (1730 – 1754)

4.       III. Osman (1754 – 1757)

5.       III. Mustafa (1757 – 1774)

6.       I.Abdülhamid (1774 – 1789)

7.       III. Selim (1789 – 1807)

 

Örnek soru: Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul ve Karlofça Antlaşmalarıyla kaybettiği toprakları geri almak için, XVIII. yüzyılın ilk yarısında birçok devletle savaşmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu devletlerden biri değildir?
A) Rusya                      B) İngiltere                           C)Venedik          D) Avusturya                  E) İran

                                                                                                                                                                          (1987-ÖYS)

 

Örnek soru: Osmanlı Devleti, Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla kaybettiği toprakları geri alabilmek için XVIII. yüzyılda, hangi devletlerle savaşmıştır?
A) Sırbistan - Lehistan - Portekiz
B) Fransa - İtalya - Lehistan
C) Hollanda - İtalya - Lehistan
D) Rusya - Venedik - Avusturya
E) Fransa - İngiltere - Sırbistan
                                                          (1986-ÖYS)

Edirne Olayı 1703

II. Mustafa’nın Edirne’ye çekilip uzun süre kalması ve Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin uygulamalarının diğer devlet adamları tarafından tepkiyle karşılanması üzerine İstanbul’da isyan çıktı.

Askerlerin katıldığı isyancılar Edirne’ye yürüyerek II. Mustafa’yı tahttan indirip III. Ahmet’i tahta çıkardılar.

Edirne Olayı (Cebeci Olayı) denilen bu isyan yönetime karşı değil kişilere karşı yapılmıştır. 

 

RUSYA’YLA İLİŞKİLER

•       Rusya, sömürgecilik rekabetinde Avrupalı devletlerin gerisinde kaldı.

•       Rus Çarı I. Petro, ülkesini kalkındırmaya çalışmıştır.

•       Rusya, tüm Slavları ve Ortodoks mezhebinden olanları, kendi egemenliğinde birleştirmeyi düşünmekteydi.

•       Ayrıca Kırım’a yerleşmek, Karadeniz’i denetim altına almak ve Boğazlar yoluyla Akdeniz’e inme planları yapıyordu. Böylece sıcak denizlere ulaşabilir, dünya ticaretinde söz sahibi olabilirdi.

•       Atlas Okyanusu’na ulaşabilmek için Baltık Denizi’ne egemen olmak da yaptığı planın bir parçasıydı.

 

 

Rusya'nın hedefleri oklarla gösterilmiştir.

III. AHMED 1703-1730

•       Lale Devri’nin Padişahıdır.

•       Bu dönemde Osmanlı Devleti ilk defa Avrupa üstünlüğünü kabul etmiştir. Avrupa’dan matbaa getirilmiştir. Edirne Olayı ile başa geçmiş Patrona Halil İsyanı ile tahttan indirilmiştir.

Prut Seferi (1711)     

•       Baltık Denizi’ne çıkmak için İsveç ile savaşa giren Çar 1. Petro (1709) Poltova Savaşında İsveç kralı Demirbaş Şarl’ı yenmiştir.

•       Osmanlıya sığınan Şarl’ı takip edip Osmanlı sınırlarını girmesi üzerine Osmanlı Rusya’ya savaş açtı.

•       Baltacı Mehmet Paşa Rus ordusunu Prut Nehri yakınlarında sıkıştırdı.

•       1. Petro barış teklif etti. Yeniçerilerin disiplinsizlikleri ve Avrupa’da yeniden Kutsal İttfak kurulmasından çekinen Baltacı teklifi kabul etti ve (1711) PRUT Antlaşması yapıldı.

Azak denizi ve Azak’ı gösteren harita,        Çar Petro

Prut Antlaşması’na göre 

1- Azak kalesi ve çevresi Osmanlıya geri verilecek

2- Ruslar İstanbul’da elçi bulundurmayacak

3- Ruslar Lehistan’dan çekilip iç işlerine karışmayacak

4- Ruslar Kırım ve Lehistan’a bağlı Kazaklara saldırmayacak

5- İsveç kralı ülkesine serbestçe dönebilecek  

NOT: Prut Antlaşması Karlofça da kaybettiği toprakları geri alma ümidini artırmış Venedik ve Avusturya ile savaşılmasında etkili olmuştur. 

İsveç kralı XII Şarl

Örnek Soru: Aşağıdakilerden hangisi III. Ahmet dönemi gelişmelerinden biridir?

A)      Sened-i ittifak’ın yapılması

B)       Türk matbaasının yapılması

C)       Yeniçeri ocağının yapılması

D)      Kanunuesasi’nin uygulanmaya konulması

E)       Kanunname-i Âli Osman’ın toplanması 

2008 KPSS ÖL

 

Osmanlı-Venedik-Avusturya İlişkileri

•       Osmanlı kaybettiği toprakları almak için önce Venedik sonra da Avusturya ile savaşa girdi.

1715 te başlayan Osmanlı-Venedik savaşının nedenleri şunlardır. 

1- Venedik’in Mora halkına baskı yapması ve halkın Osmanlıdan yardım istemesi

2- Karadağ’da Venedik’in kışkırtması sonucu Osmanlıya karşı isyan çıkması

3- Venediklerin Osmanlı yolcu ve ticaret gemilerine zarar vermesi 

•       Gelişme: Silahtar Ali Paşa Venedik’e üstünlük kurarak Mora’yı geri aldı.   Avusturya Osmanlıya savaş açtı. Peter Varadin Savaşında Avusturya Osmanlıyı yenmiştir. Bu gelişmeler üzerine Avusturya ve Venedik ile 1718 PASAROFÇA Antlaşmasını yapmıştır.

 18. yy başlarında Osmanlı Devleti

        

 

•       Pasarofça Antlaşmaya göre 

1- Mora Osmanlıya geri verilecek

2- Belgrat, Temeşvar, Küçük Eflak, Banat Yaylası ve Kuzey Sırbistan Avusturya’ya bırakılacak

3- Dalamçya ve Hersek kıyısındaki bazı kaleler Venedik’e verilecek

•       Önemi: Osmanlı Bu antlaşma ile Mora’yı almış fakat Belgrat’ı Avusturya’ya bırakmıştı. Bu da Avusturya’nın Balkanlarda etkinliğini artırmıştır.

Pasarofça'da kazanılan ve kaybedilen yerler

 

 

OSMANLI-RUSYA VE AVUSTURYA İLİŞKİLERİ 

•       1736–1739 Savaşları         

•       Nedenleri

1. Rusya’nın Lehistan’ın iç işlerine karışması
2. Rusya’nın Balkanlardaki Ortodoksları Osmanlıya karşı kışkırtması
3. Rusların Karadeniz’e inmek istemesi
4. Osmanlının Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’ya bıraktığı yerleri geri almak istemesi
5. Rusya ile Avusturya’nın Osmanlıya karşı gizli bir ittifak kurması 

•       Ruslar Kırım’ı işgal etti. Azak kalesini aldı. Kırım Hanı Fetih Giray Rusları yenerek Kırım’dan çıkardı ve Karadeniz’deki Rus donanması imha edildi. Avusturya’ya üstünlük kuran Osmanlı Belgrat’ı kuşattı. 

•       Antlaşmanın Önemi 

1- Osmanlının 18 yy da imzaladığı en kazançlı antlaşmadır.

2- Karadeniz yeniden bir Türk gölü haline gelmiştir.

3- Osmanlı 18 yy da ilk defa Avrupa’daki gelişmelerden yararlanmış Humbaracı Ahmet Paşanın yaptığı askeri alandaki ıslahatların faydası görülmüştür. 

•       NOT: Belgrat Antlaşmasının imzalanmasında rolü olan ve Osmanlının yanında olan Fransa’ya yeni ve önemli imtiyazlar verilmiştir. 

•       OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ

•       18. yy başlarında İran’da Safevi hâkimiyeti zayıflamıştı. Ayrıca İran’da iç karışıklık vardı.

•       Osmanlı şu nedenlerden İran’a savaş açmıştır.

•       Batıda kaybettiği toprakları doğudan telafi etmek

•       Rusların Kafkaslara ilerlemesini engellemek

•       NOT: Osmanlı ve Rus ordusunun aynı anda Kafkaslarda olması ve Rusya’nın Hazar Denizi kıyılarını işgal ederek Şah Hüseyin’in oğlu Tahmasb’ı himaye etmesi Osmanlı-Rus ilişkilerini gerdi. Fransa’nın araya girmesiyle Osmanlı Rusya ile (1724) İSTANBUL Antlaşması (İran Mukasemenâmesi) yaptı.

•       Antlaşmaya göre 

1- Hazar Denizi kıyıları ve Dağıstan Rusya’ya bırakılacak

2- Azerbaycan, Tebriz, Karabağ ve Revan Osmanlıda kalacak 

•       NOT: İstanbul Antlaşması (1724) Osmanlı ile Rusya arasında yapılan ilk ittifak antlaşmasıdır. Bu antlaşma ile İran toprakları iki devlet arasında paylaşılmıştır. 

•       NOT:İran’da tahta geçen 2. Tahmasb’ın İstanbul Antlaşmasını tanımadığını bildirmesi üzerine İran ile savaşlar yeniden başladı. 1. Mahmut’un tahta çıkmasından sonra Osmanlı etkisini artırarak Tebriz ve Hemedan’ı aldı. 2. Tahmasb barış istedi ve  (1732) AHMET PAŞA Antlaşması yapıldı.

•       Antlaşmaya göre  

1- Gence, Tiflis ve Dağıstan Osmanlıda kalacak

2- Tebriz, Hemedan ve Kirmanşah İran’a verilecek 

•       Ahmet Paşa Antlaşması İran’da tepki ile karşılanmış ve Afşarların başındaki Nadir Han ayaklanarak 2.Tahmasb’ın hükümdarlığına son vermiştir.

•       Nadir Han Osmanlı sınırlarını geçerek Kerkük, Musul ve Bağdat’a saldırmıştır.

•       Savaşın uzun sürmesi iki devlet içinde yıpratıcı olmuş ve Nadir Han’ın barış istemesi ile (1746) Kerden (Kasr-ı Şirin) Antlaşması yapılmıştır.

•       Bu antlaşmaya göre 1639 da imzalanan Kasr-ı Şirin antlaşmasının sınırları esas kabul edilmiştir. 

•       1746’dan sonra İran ile sorun yaşanmamış ve günümüze kadar barış devam etmiştir.

•       Çeşme Baskını         

•       Osmanlı üzerindeki nüfuzunu artırmak için Rusya Baltık Denizi’ndeki donanmasını İzmir’in Çeşme limanına ani bir baskın yaparak Osmanlı donanmasını 1770 de yakmıştır. 

•       NOT:  Çeşme Olayından sonra Kaptan-ı Derya olan Cezayirli Gazi Hasan Paşa Rusları Ege’den çıkardı.

•       Prusya’nın arabulucu olmasıyla Osmanlı ile Rusya arasında (1774) KÜÇÜK KAYNARCA Antlaşması yapıldı.

Rus donanmasının izlediği rota

•       III. MUSTAFA (1757-1774)

•       Bu dönemde oluşturulan Mühendishane-i Bahr-i Hümayun günümüz İstanbul Teknik Üniversitesi’nin(İTÜ) temelini oluşturmuştur.

III. Mustafa

•       Küçük Antlaşması’ na göre 

1- Kırım bağımsız olacak dini işlerde Osmanlı halifesine bağlı kalacak

•       İlk defa halkı tamamen Türk ve Müslüman olan bir toprak kaybedilmiştir.

•       Osmanlı ilk defa devletlerarası ilişkilerde halifeliğin gücünden faydalanmak istemiştir.

•       Osmanlı Kırım halkı ile din ve kültürel bağ korunarak etkinliğini devam ettirmek istemiştir.

2- Azak, Kabartay, Yeni kale, Kerç ve Kılburun Rusya’ya bırakılacak

•       Rusların güneye inmesine zemin hazırlanmıştır

3- Besarabya, Eflak, Boğdan ve Ege adaları Osmanlıya kalacak

4- Rusya İstanbul’da sürekli elçi bulunduracak gerekli görülen yerde konsolosluk açabilecek

5- Fransa’ya verilen Kapitülasyon Ruslara da verilecek

•       Ruslar ilk defa kapitülasyon elde etmiştir

6- Rusya Osmanlı Ortodoksları ile Eflak ve Boğdan beylerinin haklarını koruyabilecek

•       Ruslar Osmanlının iç işlerine karışma fırsatı bulmuştur.

Rusların Balkanlardaki azınlıkları kışkırtmasına zemin hazırlanmıştır.

7- Rusya Karadeniz’de donanma bulundurup serbestçe ticaret yapabilecek

•       Karadeniz’in Türk Gölü olma özelliği sona ermiştir.

8- Osmanlı Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek 

•       Osmanlı ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. 

Antlaşmanın Önemi : Küçük Kaynarca ile Osmanlı 18 yy da en ağır antlaşmayı imzalayarak sayılı büyük devlet olma özelliğini kaybetmiştir.

 

•       AYNALIKAVAK TENKİHNAMESİ (1779)           

•       Küçük Kaynarca ile önemli çıkar elde eden Rusya Kırım’ı almak için Şahin Giray’ın Kırım Hanı seçilmesini sağladı. Bu durum Osmanlı ve Rusya’yı savaş durumuna getirdi. Fakat Fransa’nın arabuluculuk yapmasıyla Osmanlı ile Rusya arasında Aynalıkavak Tenkihnamesi imzalandı.

Antlaşmaya göre

1- Rusya Kırım’daki askerlerini geri çekecek

2- Osmanlı Şahin Giray’ın Hanlığını tanıyacaktı. 

NOT: Şahin Giray’ın Hanlığı kesinleşmesi Kırım halkı tarafından tepki ile karşılandı. Halkın isyan etmesi üzerine Şahin Giray Rusya’ya sığındı. Rusya bu bahaneyle Kırım’ı işgal etti (1783).

ETKİNLİK

1.       18. Yüzyılda Osmanlı’nın Rusya, İran, Avusturya ve Venedik ile imzaladığı antlaşmalar hangileridir?

 

A.       Rusya:

 

B.       İran:

 

C.       Avusturya:

 

D.       Venedik:

 

2.       Osmanlı’da II. Mustafa’nın tahttan indirildiği olaya ……………………… denir.

3.       Lale devri ………………………….. döneminde yaşandı.

4.       Osmanlı’nın kaybettiği toprakları alabilme umudu taşımaya başladığı antlaşma ……………………’dır.

5.       Rusya’nın Osmanlı donanmasını yaktığı ilk olay …………………………………… olayıdır.

6.       Osmanlı’nın büyük devlet olma statüsünü kaybettiği antlaşma …………………………………………..’dır.

7.       Osmanlı’nın 18. yyda imzaladığı en kazançlı antlaşma …………………………………………………’tır.

8.       Osmanlı’nın ilk savaş tazminatı verdiği antlaşma ………………………………………………………….’dır.