1.ÜNİTE: DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595-1774) -3. KONU: Avrupalı Güçlerin ve Osmanlı’nın Denizcilik Faaliyetleri

 

3. KONU: Avrupalı Güçlerin ve Osmanlı’nın Denizcilik Faaliyetleri

Avrupalı Devletlerin Deniz Stratejileri



İlk Çağ’da -- Yunan ve Roma medeniyetleri

Orta Çağ’da -- İtalyan şehir devletleri (Venedik ve Ceneviz gibi)

Yeni Çağ’da -- Portekiz ve İspanya

Yakın Çağ’da -- Hollanda,Fransa ve İngiltere denizcilik ile uğraşmıştır.

 XV.yy sonlarına kadar özellikle Haçlı Seferleri ile birlikte Akdeniz dünya ticaretinin merkezi olmuştur. Akdeniz “eski dünya

kıtaları”nı birbirine bağlamaktadır.

Bazı ticaret yolları

 Baharat Yolu: Hindistan’dan başlayıp özellikle deniz yoluyla Mısır üzerinden İtalyan şehir devletleri vasıtasıyla Avrupa’ya

uzanırdı.

 İpek Yolu: Çin’den başlayıp Kırım, İstanbul üzerinden Avrupa’ya uzanırdı.

 Coğrafi keşiflerle bu ticaret yolları eski önemini kaybetmişti. Bartelmi Diaz, Ümit Burnu’na ulaşır. Vasco dö Gama Hint deniz

yolunu keşfederek Hindistan’a ulaşmıştır.Böylece Atlas okyanusu limanları önem kazanırken Akdeniz limanlarını önemini

kaybetmiştir.

 Coğrafi Keşiflerle sömürge kuran devletler; Portekiz, İspanya, Hollanda, Fransa ve İngiltere’dir.

 Portekiz: Ekonomisi tarıma dayalı, Avrupa içlerine de yayılamayan fakir bir ülkedir. Bu nedenle denizciliğe önem vermiştir.

“Gemici” lakaplı Henry çalışmaları ve desteği ile Portekiz Ümit Burnu’nu aşarak Hindistan’a ulaştı. Brezilya ele geçirilir.

Buralarda ticari kolonileri kurarlar.Böylece Portekizliler (1) Koloniler kurarlar. (2) Uzak Doğunun baharatlarını kontrollerine

alırlar (3) Afrika kökenlileri köleleştirmeye başlarlar.

 İspanya: Brezilya hariç hemen hemen bütün Güney Amerika ve Orta Amerika’yı yağmaladılar. İber yarımadasındaki bu

ülkeler sömürgelerden altın ve gümüşleri Avrupa’ya taşıdılar.

 1588 İspanya-İngiltere Deniz Savaşı: “Yenilmez Armada” denilen İspanya donanması Britanya’yı ele geçirmek için sefer

yapsa da ağır bir bozguna uğramıştır. Böylece İngiltere okyanuslara açılmaya başlar.

 İngiltere: İspanya’yı yenen İngiltere, ilk olarak Kuzey Amerika’da koloniler kuracaktır. Levant Company; Doğu Akdeniz’de

etkin olmak için bu şirketi kurmuştur. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi; İngiltere bu şirket ile dünya ticaretinde söz sahibi olur.

Levant bölgesi

 Hollanda: XVI.yy sonlarına kadar İspanya Habsburgları tarafından yönetilen Hollanda zamanla bağımsız olmaya başlamıştır.

Hollanda; Endonezya, Yeni Zelanda ve Kuzey Amerika’da koloniler kuracaktır. Fluytchip denilen kargo gemileriyle güçlü bir

ticaret ağı oluşturarak;

a) Hollanda Doğu Hindistan Şirketi ile Baharat ve değerli malların ticaretini kontrol ederler. Bu şirkete Hollanda tarafından şu

ayrıcalıklar verilir: 1. Para basma 2. Ordu kurma 3. Adalet dağıtma 4. Asya hükümdarlarıyla antlaşma yapma

b)Batı Hindistan Şirketi ile Batı Afrika ve Amerika’da kurdukları sömürgeler arasında ticareti kontrol eder. Böylece İspanya ve

Portekiz’in etkinliği azaltılacaktır.

 XVII. Yyda a. nitelikli gemileri b. ticaret uzmanlıkları c. sermaye birikimleri ile güçlü bir sömürge devleti kurarlar. Bu devletin

de gücünü İngiltere kıracaktır.

 Fransa: Fransa’yı yöneten Bourbon hanedanı Habsburglarla mücadele içine girecektir. Zamanla güçlenen Fransa Kuzey

Amerika’da sömürgeler oluşturacaktır. Afrika’nın batısı, Hindistan’ın doğusu, Vietnam, Kamboçya taraflarını ele

geçireceklerdir.Fransız Doğu Hindistan Şirketi’ni kurarak ticerette etkin olmak istemişlerdir.

Avrupalı Güçler Arasında Rekabet

İngiltere rakipleri olan devletlerin zayıflaması için çeşitli stratejiler geliştirmişleridir:

a) İspanya Veraset Savaşı (1701-1713)

b) Yedi Yıl Savaşı (1756-1763)

Bu savaşlarla İngiltere XVIII.yydan itibaren en güçlü devlet haline gelmiş ve “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” adıyla

anılır olmuştur.

Denizlerde Osmanlı Hakimiyeti’nin Zayıflaması

Karadeniz’de Osmanlı Hakimiyetinin Zayıflaması:

Fatih dönemi Karadeniz fetihleri

ü Fatih Sultan Mehmet döneminde Karadeniz’de yapılan fetihlerle Karadeniz Osmanlı’nın bir iç denizi haline gelmiştir (Sağdaki harita).

ü Osmanlı’nın bu egemenliği XVII. yy sonlarına kadar sürmüştür.

ü Osmanlı’nın egemenliğine en büyük tehdit Rusya’dan gelmiştir. Rusya tarihinde Büyük Petro (1682-1725) olarak anılan çar döneminde Rusya, sıcak denizlere açılma imkanı elde etmiştir.

Petro 

ü 
Büyük Petro (1682-1725,sağdaki resim) Rusya’sında çarın yaptığı askeri, siyasi,hukuki, mali,eğitim ve kültür  reformları ile birlikte Rusya büyük devlet olma yolunda önemli adımlar atmıştır:

1. Batı’nın teknolojisi aldı.

2. Çok güçlü donanma kurdu.

3. Başkenti imparatorluk göstergesi olarak kurduğu St Petersburg’a taşıdı.

4. Ordusunda batılı teknisyenler-subaylar görevlendirdir.

5.Devletin çıkarını çarın çıkarından üstün tuttu.

6.Matematik ve Denizcilik okulları açtı.

ü Reformlar sonucunda Rusya ilk defa sıcak denize inmeyi başarmış ve Baltık denizinde İsveç’in gücünü kırmıştı.

NOT: Rusya’nın tarihiyle ilgilenenlere...  Kısa Rus tarihi ile ilgili makaleye şu linkten ulaşabilirler: https://tarihogretmenii.blogspot.com/search?q=rusya+d%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BCm%C3%BC