KARAHANLI DEVLETİ (840 - 1212)

Karahanlıların Bayrağı

KARAHANLI DEVLETİ (840 - 1212)

´  Karahanlılar, Orta Asya Ilk Müslüman Türk devletidir.

´  Rus oryantalist Vasilij Vasilevic Grigorev bu devlete Karahan adını vermiştir.

Karahanlı Devleti'ni oluşturan Türk boyları

  ´        Hâkaniye ve Ilig-Hanlar şeklinde de isimlendirilir.

  ´      Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Yağma, Basmil, Çiğil ve Tuhsi gibi Türk boylarının desteğiyle kuruldu.

Temsili Resim:  Bilge Kül Kadır Han 

´   Uygur Hakanlığı’nın 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılması üzerine bağımsızlığını ilan etti.

´  Kendisini Türk hakanlarının mirasçısı sayan yabgu, “karahan” unvanını aldı.

      
       Bilge Kül Kadır Han (Oğulçak) dönemi

´  Karahanlılar Devleti Islam öncesi Türk devletlerinde görülen ikili yönetim anlayışını devam ettirdi.

´  Karahanlıların ilk hükümdarı olarak bilinen Bilge Kül Kadır Han (Oğulçak), Maveraünnehir’deki Samanoğulları Devleti ile mücadelelerde bulundu.

´  Kadır Han 893’te başkenti  Balasagun’dan Kaşgar’a nakletti.

Karahanlılar Devleti

      Satuk Buğra Han dönemi

´  Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurmuş ve Islam dinini kabul etmiştir.

´  Müslüman olduktan sonra Abdulkerim adını alan Satuk Buğra Han, amcası (Bilge Kül Kadir Han)  ile yaptığı taht kavgasını kazanarak ülkenin yeni hükümdarı oldu.

´  Islamiyeti resmî din olarak kabul etti (920). Satuk Buğra Han Müslüman olduktan sonra Islamiyetin Türkler arasında yayılması için çalıştı.

´  Satuk Buğra Han Destanında nasıl Müslüman olunduğu anlatılır.

Ebu Nasr Ahmed dönemi

´  Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi Ilig Nasr tarafından Gaznelilerle birlikte Samanoğulları Devleti’ne son verildi (999).

´  Ebu Nasr Ahmed, Abbasi halifesi tarafından Islam hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı hanı oldu.

´  Karahanlı Devleti’nin sınırları Balasagun, Özkent ve Tarım Havzası’nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar genişledi.

´  Karahanlılar ikiye parçalanıyor..

´  Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve sık sık çatıştılar. Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlıklar neticesinde devlet Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042).

´  Doğu Karahanlıların başında Tamgaç Buğra Han;

´  Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han bulunmuştur.

´ Doğu Karahanlı Devleti (1042 - 1211) Balasagun

´  Doğu Karahanlı Devleti’nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş Gölü civarına kadar uzanmıştı. En önemli şehirleri Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri idi.

´  Doğu Karahanlı Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1130 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211’e kadar devam etti. Bu tarihte hanedanın son üyesinin ölümü ile devletin siyasal varlığı sona erdi.

´  Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han adil bir hükümdar olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur.

´  Batı Karahanlı Devleti (1042 - 1212) Merkez Önce Özkent sonra Semerkant

´  Devletin başkenti önceleri Özkent idi. Devlet sınırlarının genişlemesiyle daha sonra Semerkant merkez oldu.

´  Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi (Terken Hatun)  ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1074).

´  Selçukluların Katvan Savaşı’nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girdi (1141).

´  Harzemşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı hükümdarı Osman Han’ı da ortadan kaldırarak bu devleti yıkmışlardır (1212).

´  Karahanlı Devleti, kendisinden sonra kurulacak olan Türk-Islam devletlerinden farklı olarak halkının tamamına yakınının Türk olmasıyla ön plana çıkar.

´  Halkın çoğunluğunun Türk olması resmî dilin, eğitim ve edebiyat dilinin Türkçe olması sonucunu ortaya çıkarmıştır.

´  TÜRK ŞEHIRLERI

´  Semerkant ve Buhara Türkistan için , çok gözdedir. Kısa dönemlerle başkentlik yapan bu stratejik şehir, daha sonraki zamanlarda da Timur’la birlikte “şehirlerin şahı” unvanına ulaşmıştı.

´  Orta Çağ Avrupa şehirleri feodalizm ile uğraşıyordu.

Karahanlılar döneminde bazı önemli mimari eserler

´  YUSUF HAS HACIP

´  En ünlü eseri Kutadgu Bilig’dir.

´  Bu eserini Karahanlı hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han’a takdim etti. Uluğ Kara Buğra Han, sarayda kitabı okuttuktan sonra Balasagunlu Yusuf’a “Uluğ Has Hacip” unvanını verdi.

´  Devrinin seçkin bir bilgin ve yazarı olan Yusuf Has Hacip, eseri günümüze ulaşan Islamiyet Etkisinde Gelişen Türk edebiyatının ilk yazarıdır.

´  Kutadgu Bilig kısaca mutluluk veren bilgi anlamına gelir.

´  Birey, toplum ve devlet yaşamının, en iyi şekilde düzenlenmesinde gerekli olacak bilgi, düşünce, anlayış ve erdemlerin neler olması gerektiği, bunların hangi yolla elde edilebileceği ve nasıl faydalanılacağı anlatılmaktadır.

´  Kutadgu Bilig, Uygur alfabesi ile yazılmış Türklerin Islami dönemdeki ilk edebi ürünüdür.

´  Hükümdarlara öğüt veren ilk “Siyasetname” özelliği de taşır.

Kaşgarlı Mahmut

´  KAŞGARLI MAHMUT

´  XI. yüzyılda yaşayan Türk dil bilginidir. Divân-ı Lügati’t-Türk adlı eseriyle ünlüdür. Karahanlılar soyundandır. Eserini Abbasî halifesi El-Muktedî Billah’a sunmuştu.

´  Mahmut, Türk kültürünün Araplara tanıtılmasında büyük rol oynadı. Aynı zamanda filolog, etnograf ve ilk Türk haritacısıdır.

´  DIVÂN-I LÜGATI’T-TÜRK

´  Divân-ı Lügati’t-Türk, bir ön sözle sözlük kısmından meydana gelmiştir.

´  Ön sözde yazar Türk dilinin tarifini, lehçelerinin özelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapçadakilere kıyasla gösterip tespit eder.

´  Türkçenin Arapçadan çok üstün olduğunu ispata çalışır.

´  Ikinci yani sözlük bölümü, Türkçe kelimelerin Arapça izahlarını kapsar.

´  Bu nedenle, eser, Arapça yazılmış bir Türkçe sözlüktür.

´  Arapça dil bilgisindeki şekillerine göre sıralanmış 7500’den fazla kelime hakkında açıklama yapılmıştır. Büyük bilgin bu açıklamaları yaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını göstermiştir.

´  Daha önceki yüzyıllara ait sözlü edebiyat örneklerini Kaşgarlı’nın kitabından öğrenmekteyiz.

´  Eserde Türk Dünyası Haritası da bulunmaktadır.

´  Sagu denilen ağıtlar, koşuk denilen koşmalar, sav denilen atasözleri ve nazım şekillerinden başka, verdiği destan örneklerine bakarak Alp Er Tunga adındaki kahramanın varlığını da yine Divân-ı Lügati’t-Türk’ten öğrenmiş bulunuyoruz.

´  Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmut’un Divân-ı Lügati’t-Türk’ü hem dil hem edebiyat hem sosyoloji tarihimiz bakımından çok önemli belgeleri toplayan bir kaynaktır.

´  Diğer Eserler:

1. ´  Yüknekli Edip Ahmet tarafından yazılan  Atebet-ül Hakayık Ahlak kitabıdır.
2. ´  Ahmet Yesevi tarafından yazılan   Divân-ı Hikmet İslamiyeti tasavvufi olarak anlatan Türkçe eserdir.