DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİ 1950-1960

       Demokrat Parti (1950-1960) dönemi Siyasi Hayat

Cumhuriyet'in sırayla ilk cumhurbaşkanları (Atatürk, İnönü ve Bayar)

·         Demokrat Partinin iktidarı kesintisiz 1950’den 27 Mayıs 1960 askerî darbeye kadar devam etti.

1950'lerin tek başbakanı A. Menderes

·         Bu süreç boyunca CHP ana muhalefet partisi görevini üstlendi. DP genel başkanlığını yürüten Celal Bayar, 14 Mayıs seçimlerinden sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaşkanı oldu. Celal Bayar, DP genel başkanlığından istifa ederek görevini Adnan Menderes’e bıraktı.

·         Bu on yıllık süreçte DP genel başkanlığını Adnan Menderes, CHP genel başkanlığını ise İsmet İnönü sürdürdü.

    Bu dönemdeki gelişmeler

1.       Ezan Arapça okunmaya başlanması : DP iktidarının ilk yıllarında 18 Temmuz 1932 tarihli genelge ile başlayan ezanın Türkçe okunması uygulamasına 16 Haziran 1950’de son verilerek tekrar Arapça okunmaya başlandı.

Cunmhuriyeti'n banisi Ata'nın
istirahatgahı

      2.       Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun: Yine aynı dönemde halkı kışkırtmak amaçlı Atatürk heykellerine yapılan saldırılar üzerine 25 Temmuz 1951’de Atatürk’ün manevi şahsiyetini korumak için Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun çıkarıldı.  

    

  3.       Anıtkabir inşaatı tamamlandı: Anıtkabir tamamlanarak 1953’te Atatürk’ün naaşı geçici olarak konulduğu Etnoğrafya Müzesinden alınarak törenle ebedi istirahatgâhı olan Anıtkabir’e nakledildi.

4.       Köy Enstitüleri kapatıldı: Köy enstitüleri 1954’te öğretmen okullarına dönüştürüldü.

5.       Ekonomi konusundaki gelişmeler: Ekonomide  önemli gelişmeler yaşandı. Bu dönemde devletçi ekonomi anlayışından liberal ekonomiye geçiş yapıldı. Bunun sonucu olarak 1950’den 1954’e kadar geçen süreçte Türkiye ekonomisinde kalkınmanın yaşandığı bir dönem oldu.  Ekonomiyi geliştirmek için yabancı sermaye teşvik edildi. Bu amaçla 1951’de Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu çıkarıldı.

6.       Dış Politika: Dış politikada ise Sovyet Rusya tehlikesi karşısında ABD’nin desteğini sağlamaya devam edildi. Truman Doktrini ve Marshall Planı yardımlarından sonra NATO’ya üye olundu. Böylece Türkiye siyasi olarak yüzünü tamamen Batı’ya çevirdi.

7.       1954 seçimleri: 2 Mayıs 1954’te yapılan genel seçimlere Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetçi Millet Partisi, Türkiye Köylü Partisi ve İşçi Partisi katıldı. 1954 seçimlerinin ardından DP, oylarını önemli ölçüde artırarak iktidarını devam ettirdi.

8.       1954-1957 arası gelişmeler:

·         Dış politikada; Kıbrıs Meselesi ve 6-7 Eylül Olayları’nın yaşanması büyük sıkıntılara yol açtı.

·         DP iktidarı döneminin ortalarından itibaren ülkede ekonomik sıkıntılar baş gösterdi.

·          İktidar ve muhalefet arasında yaşanan gerilimler tırmandı. İktidar ve muhalefet çatışmasının en şiddetli olduğu dönemde DP, 1958 yılında yapılacak seçimleri erkene aldı ve seçimlerin 27 Ekim 1957’de yapılacağını duyurdu.

6-7 Eylül Olayları: Selanik'te Atatürkün evine saldırıldığı haberi gelmesi üzerine gayrimüslimlerin dükkanlara saldırılar yapılır

·         DP’nin erken seçime gitmesinin başlıca nedenleri;

1.       muhalefet partileri arasındaki iş birliği arayışları,

2.       DP içinde yaşanan çekişmeler,

3.       üniversite olayları,

4.       ordu içindeki cuntacı hareketlenmeler ve

5.       ekonomide yaşanan sıkıntılardı.

   

9. 1957 Seçimleri: Altı ay öne alınan seçimleri DP kazandı, ancak diğer seçime göre muhalefet bu seçimden güçlenerek çıkmıştı. DP %47,7 oy oranı ile 424 milletvekili çıkardı. Bu dönemde de DP kadrolarında ciddi bir değişiklik olmadı.

·         TBMM, 2 Kasım 1957’de Celal Bayar’ı 413 oyla üçüncü kez cumhurbaşkanı seçti.

·         1958’de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Köylü Partisi birleşip Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) adını aldı.

·         Hürriyet Partisi de CHP’ye katıldı.

·         Muhalefet partilerinin birleşme yoluna gitmesi, iktidar-muhalefet ilişkilerini daha da sertleştirdi.

10. Vatan Cephesi kuruluyor: Muhalefetin birleşmesi üzerine DP öncülüğünde Vatan Cephesi kuruldu. Kuruluş amacı, iktidarın halk tabanını genişletmek ve halkın desteğini sağlamak olan Vatan Cephesine üye olanların isimleri radyodan her gün halka duyuruldu.  Bu durumu hükûmetin aleyhine kullanan muhalefetin kışkırtmasıyla ülkedeki siyasî gerginlik arttı.

11. Tahkikat Komisyonu: Siyasal gerginliği azaltmak ve istikrarı sağlamak isteyen hükûmet 18 Nisan 1960’da DP milletvekillerinden oluşan ve olağanüstü yetkilere sahip Tahkikat Komisyonu’nu kurdu. Komisyon, kararlarına uymayan yıkıcı faaliyette bulunanlara hapis cezası verme yetkisine de sahip olacaktı.

12. 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi:

·         27 Mayıs 1960’ta Millî Birlik Komitesi adlı bir cunta yapılanması, Türk Silahlı Kuvvetler adına millî iradeyi hiçe sayarak ülke yönetimine el koydu.

·         Darbe sonuçları: DP üyeleri tutuklandı, anayasa ve meclis feshedildi. Tüm siyasi faaliyetler askıya alındı. Böylece demokratik bir süreçle başlayan Demokrat Parti dönemi, demokratik olmayan bir yöntemle sona erdirildi.  Dönemin bir askerî darbe ile sona ermesi, Türk demokrasi tarihinde olumsuz bir süreç başlattı.

27 Mayıs Bildirisini okuyan
Albay Alpaslan Türkeş

   

Demokrat Parti (1950-1960) dönemi Ekonomik Hayat

·         Liberal ekonomi anlayışını savunuldu. Ancak devletçilik ilkesi tamamen reddedilmedi. Özel teşebbüsün ön planda olduğu bir ekonomik program benimsendi. Yabancı ve yerli sermayenin sanayiye girmesini teşvik etmek amacıyla 1950’de Türkiye Sınaî Kalkınma Bankası kuruldu.

·         Ekonomiyi canlandırmak amacıyla 1951’de “Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu” çıkartılarak yabancı sermayenin Türkiye’ye gelmesi kolaylaştırılmaya çalışıldı. Hükümet bunda başarılı olamadı.

·         Petrol Kanunu çıkarılmasının amacı Türkiye’nin petrol kaynaklarının özel teşebbüs ile hızlı ve verimli bir şekilde işlenip değerlendirilmesini sağlamaktı. Bu kanunla birlikte birçok yabancı şirkete Türkiye’de petrol arama izni verilmesi eleştirilere neden oldu.

·         DP, devletçilik ilkesi çerçevesinde de hareket etti. Makine Kimya Endüstri Kurumu, Denizcilik Bankası, Et ve Balık Kurumu, Devlet Malzeme Ofisi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Ereğli Demir Çelik Fabrikaları gibi birçok Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) kuruldu.

·         Bu dönemde  tarım sektörü ön planda tutuldu. Türkiye nüfusunun büyük bir kesimi tarımla uğraşmaktaydı. Bu yüzden de tarımsal üretimin artırılması hedeflendi ve tarımda makineleşme hızlandırıldı. Marshall yardımlarıyla başta traktör olmak üzere modern tarım aletlerinin sayısında büyük artış oldu. Yapılan tüm çalışmalar ve hava koşullarının tarıma elverişli gitmesiyle 1950-1954 yılları arasında tarımsal üretimde büyük bir artış sağlandı.

·         Marshall Planı çerçevesinde yapılan yardımlar sadece tarım alanında değil madencilik, ulaştırma ve bayındırlık alanlarında da kullanıldı. ABD, yardımların kara yolları yapımı için de kullanılmasını istedi. Bu yüzden demir yolları yapımı durdurulup kara yolları yapımına ağırlık verildi.

·         Ekonomik sıkıntılar başlıyor:

·         1954’ten itibaren yaşanan döviz darsıkıntısı boğazı yüzünden DP’nin temel politikası olan liberalizme kısıtlamalar getirildi. İthalatı kısıtlayıcı önlemler alındı ve devlet sanayide özel sektörün yerini aldı.

·         1955’ten itibaren tarım ürünlerinin üretiminde düşüşler, dış ticaret açıkları, kamu harcamalarındaki sürekli artışlarlar ile birlikte ekonomik sıkıntılar yaşanmaya başladı.

·         Hükûmet, ekonomideki olumsuz gidişata engel olabilmek için birtakım önlemler aldı.

ü  Gümrük vergisinde değer esasına geçildi ve

ü  gümrük tarifeleri yükseltildi.  

ü  II. Dünya Savaşı sonrasında da uygulanmış olan Millî Korunma Kanunu tekrar uygulamaya konuldu.

·         Bütün tedbirlere rağmen ekonomideki sıkıntılar artarak devam etti.

·         Sosyal ve Kültürel Hayat

·         Edebiyattaki gelişmeler:

ü  İkinci Yeni şiir anlayışı ortaya çıktı. Edebî bir topluluk olmaktan ziyade bağımsız olarak benzer bir çizgide hareket eden İkinci Yeni şairleri Garipçilerden farklı olarak çağrışımlar ve yoğun imgelerle dolu, soyutlamaların öne çıktığı yeni bir şiir anlayışı getirdiler.

ü  Attila İlhan öncülüğündeki Maviciler ise şiirde yeniliği savunup şairanelikten ödün vermeden romantik bir duyarlılıkla toplumcu gerçekçiliğin sözcüsü oldular.

ü  Dönemin diğer önemli edebiyat topluluğu ise eskiyi inkâr ve reddetmeden yenilik arayışını sürdüren, geleneklere bağlı bağımsız sanatçıların oluşturduğu Hisarcılar Grubu idi. Hisarcılar Grubu, edebiyatta millî zevk ve anlayışını sürdürüp yaşayan dili kullandılar.

·         Müzik dünyasında gelişmeler:

ü  Müzik evlere kadar girebilen bir sanat dalı hâline geldi. Müzik alanında devlet kontrolü azaldı ve serbestlik sağlandı. Böylelikle dünyada ortaya çıkan farklı müzik türleri daha yakından takip edilebildi. Tüm dünyada olduğu gibi Jazz  ve Rock’n Roll gibi müzik türleri bu dönemde Türkiye’yi de etkisi altına aldı.

ü   Diğer yandan Klasik Türk müziği ve Türk Halk müziği doğal süreci içinde gelişimini sürdürmeye devam etti. Dönemin önemli ses sanatçıları arasında Aşık Veysel, Zeki Müren, Müzeyyen Senar yer almaktadır.

·         Müzik dünyasında gelişmeler :

ü  Sinema tarihinde 1950-1960 yılları Yeşilçam Sineması olarak geçmektedir. Karanlık Dünya Âşık Veysel’in Hayatı (Metin Erksan); Evvel Zaman İçinde (Turgut Demirağ); Halıcı Kız (Muhsin Ertuğrul); Kanun Namına (Ömer Lütfi Akad); Gelinin Muradı (Atıf Yılmaz); Üç Arkadaş (Memduh Ün); Dokuz Dağın Efsanesi (Metin Erksan) gibi filmler bu dönem çekilen filmlerden bazılarıdır.

ü  Münir Özkul, Neriman Köksal, Ayhan Işık, Belgin Doruk, Öztürk Serengil, Ekrem Bora ve Erol Taş gibi Türk sinemasının dev isimleri bu dönemde ilk filmlerine imza atarak oyunculuğa başlamışlardır.