XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA

 

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA

Paris Barış Konferansı

·         Galip devletler yenilen devletlerle yapacakları barış antlaşmasının esaslarını belirlerler.

·         Konferansta en etkin devletler İngiltere ve Fransa’dır.

·         Bu konferansta Viyana Kongresi kararlarının aksine milliyetçilik ilkesi önemsendi.

·         İmparatorlukların toprakları üzerinde Polonya, Çekoslovakya, Letonya, Estonya, Finlandiya devletleri kuruldu.

Paris Barış Konferansı

 

Paris Konferansında,

1.     ABD, yalnızlık politikasına dönmek,

2.     Japonya, Çin’den toprak almak,

3.     İngiltere, Almanya’nın etkisini azaltmak

4.     Fransa, Almanya’nın güçlenmesini önlemek

gibi amaçları hedeflemişlerdir.

 

·         Monreo Doktrini

·         ABD, Avrupa’nın kendi kıtasına karışmamaları karşılığında kendisi de Avrupa sorunların uzak durmayı tercih etmiştir. (Yalnızlık=İnfirat)

 

·         Dünya Savaşı sonrasında imzalanan antlaşmalar

·         3 Mart 1918’de Sovyet Rusya ile İttifak devletleri arasında Brest Litovsk Antlaşması imzalandı.

·         Osmanlı’ya Kars, Ardahan ve Batum’u verecekti.

 

·         Galip devletler (İtilaf devletleri)

·         Almanya’yla Versay

·         Avusturya’yla Sen Jermen

·         Macaristan’la Trianon

·         Bulgaristan’la Nöyyi

·         Osmanlı’yla Sevr Antlaşmalarını imzalamışlardır.

 

·         Bu antlaşmaların ortak özellikleri;

·         Yenilen devletlere askeri ve ekonomik sınırlamalar getirmek, topraklarını küçültmek, toprakları üzerinde yeni devletler kurmak şeklindedir.

 

·         SSCB, ORTA ASYADAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI

·         Bolşevik İhtilali, Petersburg’da başlatılan kadın işçi grevi devrime dönüştü.

·         Çar II. Nikola tahttan çekilir. Duma Meclisi geçici hükümeti kurdu.

·         Barış, toprak ve ekmek vaat eden Bolşeviklere olan destek artmıştır. Böylece Bolşevikler yönetimi ele geçirirler.

·         Bolşevik lider, Lenin Brest Litovsk Antlaşması ile savaştan çekilir.

·         Dış güçlerin desteklediği Çar yanlısı Beyaz Orduya karşı saldırıya geçti. Üç yıl süren iç savaş sonucunda Bolşevikler tamamen yönetime hakim oldular.

 

 

SSCB ve uydu devletleri

 

·         Ekonominin alt-üst olması nedeniyle NEP (Novaya Ekonomiçeskaya Politika=Yeni Ekonomi Politikası) adı verilen yeni ekonomi politikası ilan edildi. (1921)

·         Yönetimde ise eski Rus İmparatorluğu federasyona dönüştürülerek 1 Ocak 1923’te SSCB kuruldu.

 

·         Stalin dönemi

·         Stalin beş yıllık kalkınma planını uygulayarak ülkeyi kalkındırmayı sağladı.

·         Tarım devrimi gerçekleştirilerek ‘Kolektifleştirme’ politikası uygulandı.

·         Bu dönemde muhalifler tasfiye edildi.

·         Eğitimin zorunlu hale getirilmesi bilim ve teknolojik ilerlemeye neden oldu.

·         SSCB dönemin en güçlü ordularından biri hale geldi.

 

Stalin

·         RUSLARIN ORTA ASYA’YI İSTİLASI

·         Kazan, Kırım, Kasım, Ejderhan ve Sibir gibi Türk hanlıklarını Rusya ele geçirmişti.

·         Türklerin bağımsızlık taleplerini Rusya sert şekilde bastırdı.

·         Yusuf Akçura ve İsmail Gaspıralı’nın çalışmasıyla 1905’te I. Rusya Müslümanları Kongresi toplandı. Türklerin hakları kabul edilmemiş ve 1916’da ‘Milli İstiklal Ayaklanması’ başladı.

 

·         Daha sonra başlayan Sovyet istilasına karşı Türkler ayrı ayrı mücadele ettiler. 1920’lerden itibaren Sovyet yönetimi Türk devletleri üzerinde doğrudan yönetim kurdular.

 

·         SSCB’NİN ASİMİLE SİYASETİ

·         Rusya döneminde asimilasyon (Ruslaştırma) politikası uygulanmıştır.

1.     Türkler bu dönemde Hrıstiyanlaştırılmaya çalışılmıştır.

2.     SSCB döneminde Türkistan ismi yasaklanmaya başlandı.

3.     Cami ve mescitleri tahrip ettiler.

4.     Türkiye ile Türklerin bağları koparmak için Kirıl alfabesine geçirdiler.

 

·         Basmacı Hareketi

·         Bu hareketin amacı Türkistan’ı bağımsızlığa kavuşturmaktı.

·         Enver Paşanın harekete katılmasıyla mücadele şiddetlendiyse de Ağustos 1922’de Enver Paşa öldürülür. Bu mücadele 1931’e kadar devam etti.

 

 

Enver Paşa

·         ORTA DOĞUDA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI

•         Dünya Savaşı esnasında İtilaf devletleri kendi aralarında Osmanlıyı paylaşım antlaşmaları yapmışlardı.  Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine gizli antlaşmalar ifşa edildi.

·         ABD’nin Monreo Doktrinine dönmesi İngiltere ve Fransa’nın işini kolaylaştırmıştı.

Manda Yönetimi;

·         Kendi kendini yönetemeyen ülkelerin başka ülkeler tarafından yönetilmesidir.

·         Türkiye’de Manda durumu Erzurum ve Sivas Kongrelerinde görüşülüp reddedilmişti.

·         Mandayla birlikte büyük devletler Wilson Prensipleri’nde yer alan ‘yenilen devletlerden toprak alınmayacaktır.’ ilkesine de uymuş oluyorlardı.

 

·         GİZLİ ANTLAŞMALARA GÖRE

·         1915'te Arabistan Yarımadası'nı ele geçiren İngiltere Mc Mahon Antlaşması'yla Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanan Mekke Şerifi Hüseyin'i destekleyerek Irak ve Filistin toprakları üzerinde kendisine bağımlı bir Arap devleti kurmayı hedeflemişti.

 

·         Sykes-Picot Antlaşması’na göre;

•         Rusya'ya; Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis ile Güneydoğu Anadolu'nun bir kısmı,

•         Fransa'ya; Doğu Akdeniz Bölgesi, Adana, Antep, Urfa, Diyarbakır, Musul ile Suriye kıyıları,

•         İngiltere'ye Hayfa ve Akka limanları, Bağdat ile Irak'ın güneyi verilecektir.

 

Sykes-Picot'a göre Arap vilayetleri

·         Uzak Doğuda Yeni Bir Güç: Japonya

·         Japonya derebeylik düzenin hâkim olduğu bölgeydi.

·         1854’ten itibaren Japonya batıya açılmaya başladı .

·         Genç İmparator Mutsuhito’nun ve aydınların batı tarzı yenilik yapılması fikrine destek verilmesiyle MEİJİ RESTORASYONU denilen reform başladı.

·         Gerçekleştirilen reformlarla Japonya giderek güçlendi.

·         1904-1905 savaşlarında  Rusya bölgede etkisini kaybederken Japonya Uzak Doğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıktı.

 

Meiji

1929 Ekonomik Krizi

·         Amerika’da radyo satışlarının azalması, şirket hisselerinin inişe geçmesi, bankaların iflas etmesi üzerine yaşanan krizdir.

·         Kara Perşembe: 24 Ekim 1929 günü borsa dibe vurmuştur.

·         Krize karşı Türkiye’de 1929’da ‘yerli malı’ haftası kutlanmaya başlandı.

 

 

·         İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEMDE AVRUPA (1918-1939)

·         Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları

1.     Milletler Cemiyeti:

·         Paris Barış Antlaşmasında uluslar arası kurulun oluşturulması kabul edilmişti.

·         Merkezi Cenevre olmak üzere Milletler Cemiyeti kurulmuştur. ( 10 Ocak 1920)

 

2. Locarno Antlaşması

·         1 Aralık 1925’te imzalandı. (Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, İngiltere, Belçika, Polonya ve Çekoslovakya )

·         Bu antlaşmayla Avrupa’daki gerginlik az da olsa azaldı.

 

3. Briand-Kellog Paktı:

·         27 Ağustos 1928’de imzalandı. ( ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Çekoslovakya, Belçika dâhildir. )

·         SSCB ve Türkiye aynı yıl katıldı. Bununla savunmaya dayanmayan savaş kanun dışı kabul edilmiştir.

·         Ancak bu örgütler II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesine engel olamadılar.

 

·         Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat

ü  Çalışma saatleri sınırlandırıldı.                                        

ü  Ağır sanayi, otomotiv gelişti.                                     

ü   Gıda fiyatlarındaki düşüş çiftçiği zora soktu.                 

ü  Kentler büyüme sürecine girdi.                                       

ü  Göçler düzene sokuldu.                                                

ü  Avrupa şirketleri ABD bankalarına borçlarını kriz nedeniyle ödemek zorunda kalmaları onları zora soktu.

 

·         Totaliter Rejimlerin Kuruluşu

İTALYA

·         Dünya Savaşı’ndan umduğunu bulamayan İtalya’da işsizlik artması, iç istikrarın bozulması B. Mussolini liderliğindeki Faşist Partisinin işine yaradı.

·         Kara Gömlekliler Napoli’den Roma’ya yürüyünce darbeden çekinen kral 30 Ekim 1922’de başbakanlığa getirildi.

·         Mussolini 1926’da Scala nutkunda ‘herşey devlet için, hiçbir şey devlet dışında ve başka bir şey için değildir.’der.

·         Mussolini  ‘Sürekli barış ne mümkün ne faydalıdır.’ der.

 

Faşist Partinin milis gücü kara gömlekliler

ALMANYA

·         Almanya’da cumhuriyet ilan edilip ‘Weimar Anayasası’ ilan edilerek demokratik düzene geçildi.

·         Versay Antlaşması’nda kabul ettirilen istekler bunalımları artırmıştır.

·         Weimar rejiminin sorunlara çözüm getirememesi Nazi Partisi’nin 1924 seçimlerinde iktidara geçmesine neden olur.

·         1934’te A. Hitler Okulları parti için propagandacı yetiştirmekle görevlendirildi.

 

Hitler'in destekçisi  uçak motoru üreten, savaşta fabrikası bombalanınca 15 yıl mutfak malzemesi üreten, ancak günümüzün otomotiv devi BMW

İSPANYA

·         İspanya iç savaşı milliyetçiler ve cumhuriyetçiler arasında gerçekleşti.

·         Avrupalı devletler savaşa karıştılar. Almanya ve İtalya milliyetçileri, SSCB ise cumhuriyetçileri desteklediler.

·         1939’da Madrid’in milliyetçilerin eline geçmesiyle iç savaş son bulur.

·         İç savaş sonrası iktidara gelen Franco yönetimi ilk dönemlerde Batılı ülkeler tarafından dışlanmıştı. BM Savaş sonrasında İspanya ile ilişkilerini kesmiştir.

 

Franco

İKİ SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA

ü  Evlerde elektrik kullanılmaya başlandı.                   

ü  Ulaşım gelişti.                                                                  

 ü  Radyo önem kazanmıştır.                                       

ü   Sinema sektörü önem kazandı.

ü  Almanya’da Nazilerden kaçan bilim adamlarının ülkelerini terk etmeleri bilimin uluslar arası kimlik kazanmasına yol açtı.

 

Dönemin Sanata etkisi

·         J. Steinbeck’in Gazap Üzümleri 1929 krizinde ABD’nin ekonomik ve sosyal yapısını anlatır.

·         Bütün toplumu ve burjuva sanatını tamamen sert şekilde reddetmeye dayalı ‘Sürrealizm’ akımı doğdu.  Bu akımda sanatçılar nesneleri doğal ortamlarından çıkararak şaşırtıcı düşsel ortama çekmeye çalıştılar. En büyük temsilcisi Salvador Dali’dir.

 

 J. Steinbeck’in Gazap Üzümleri 

 

·         ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI

·         Türkiye, Lozan Barışı’yla bağımsızlığı resmen tanınmıştır.

·         Almanya ve İtalya’nın saldırgan politikaları ve daha sonra SSCB’nin Boğazlardan üs istemesi üzerine Türkiye önlem almak zorunda kalmıştır.

 

Milletler Cemiyeti’ne katılım

·         Türkiye Milletler Cemiyeti’ne artan önemi nedeniyle davet edilerek katılmıştır. Türkiye iki yıl sonra konsey üyeliğine seçildi. Dünya barışına katkıda bulunma asıl hedeftir.

Balkan Antantı

·         Balkan Antantı: Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında sınır güvenliği ve barışçı politika izlenmesi için oluşturulmuştur.

 

·         Monrtö Boğazlar Sözleşmesi:

·         İtalya'nın, 1935'te Habeşistan'a saldırması ve On iki Ada'yı silahlandırmaya başlaması, Almanya'nın Ren Bölgesi'ne yeniden asker sevk etmesi ve Locarno Anlaşmalarına son vermesi Türkiye'yi, Boğazlar Sözleşmesi'nin değiştirilmesi konusunda harekete geçirdi.

·         Dünyadaki bu gelişmeler üzerine Türkiye, yeni bir Boğazlar Rejimini ortaya koymak üzere bir Konferans toplanmasını istedi.

·         Devletlerin (İtalya dışında) bu olumlu tutumları üzerine 1923 Lozan Boğazlar Sözleşmesi'ni değiştirmek üzere, 22 Haziran 1936'da İsviçre'nin Montrö kentinde bir konferans toplandı.

·         Türkiye, Avustralya, İngiltere, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya'nın katıldığı Konferansta 20 Temmuzda Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.

·         Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile "Boğazlar Komisyonu" kaldırılıp Türkiye'ye Boğazlar ve çevresinde asker bulundurma hakkı verilerek Boğazlarda Türk egemenliğini ve kontrolünü esas alan bir düzenleme yapıldı.

NOT:

·         24 Temmuz 1923 Lozan Boğazlar Sözleşmesiyle;

·         Boğazlar Komisyonu kurulmuş ve bu bölge askersiz hâle getirilmiştir. Buna karşılık, bu bölgenin güvenliği Milletler Cemiyetinin garantisi altına konulmuştu.

 

Sadabat Paktı

·         Sadabat Paktı: Türkiye, İtalya ve Almanya tehlikesine karşı doğu sınırlarını güvence altına almak için, Irak, İran ve Afganistan ile imzalamıştır.

·         Ancak Pakt, 1939'da Dünya Savaşı başlayınca önemini yitirmeye başlamıştır.

·         Savaş sonrasında, SSCB tehditlerine karşı Orta Doğu'da 1955'te Bağdat Paktı kurulunca Sadabat Paktı önemini kaybetmiş ve 1980'de Irak - İran savaşı çıkınca artık varoluş nedenini de yitirmiş, tarihteki yerini almıştır.

 

 

 

 

·         Hatay Meselesi ve Hatay'ın Anavatana Katılması (30 Haziran 1939)

·         Hatay (İskenderun Sancağı), Fransa'yla 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlaşması ile Türkiye sınırları dışında kaldı.

·         Bölge, Suriye ile birlikte Fransız mandası altına girdi.

·         Fransa, Suriye ve Lübnan üzerindeki mandasını kaldırdı. Suriye ile bir anlaşma yaparak İskenderun dâhil bölgedeki, bütün yetki ve haklarını Suriye Hükûmeti'ne devredince Türkiye Hatay’a bağımsızlık verilmesinde ısrar etti.

·         Türkiye ve Fransa'nın gözetimi altında Hatay Meclisi için seçimler yapıldı ve Hatay Cumhuriyeti'nin kurulduğunu ilan edildi.

·         Hatay Millet Meclisi, yaptığı toplantıda oy birliği ile Anavatan'a katılmak kararın alarak Hatay Devleti'ne son verdi.

·         Aynı gün Fransa imzalanan Ankara Anlaşması ile Hatay'ın Türkiye'ye katılmasını kabul etti.