BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ TARİHİ -12- ALP ARSLAN DÖNEMİ- MELİK KAVURT'UN İSYANLARI

 

Melik Kavurt ve Melik Kavurt’un I. ve II. İsyanları

Çağrı Bey’in büyük oğlu olup Dandanakan savaşı sonrasında toplanan mecliste kendisine Kirman ve çevresinin yönetimi verilmişti. Emri altında bulunan Oğuzlarla Kirman’a yapmış olduğu faaliyetlerde kuvvetleri önce başarısız olmuş(1043)  ancak daha sonrasında bizzat kendisinin komutasında yapılan seferde Kirman’da hüküm süren Büveyhî emiri Ebu Kalicar’ı mağlup ederek Kirman’ın merkezi Berdsir’i ele geçirerek Kirman Selçuklu devletinin temelini attı(1048). 

Kirman Selçukluları

Melik Kavurt Kirman’ın güneyinde yer alan Germsir’de bulunan kavimlerinin yaşadığı bölgenin dağlık olması Kavurt’un bölgeye hakim olmasını zorlaştırsa da Barcan dağı eteklerinde bu kavimlerin üzerine ani baskın yaparak bütün Kirman bölgesinde hakimiyet tesis etmiş oldu(1050). Hürmüz emiri Bedr İsa’nın yardımıyla Umman’ı fethetmek üzere deniz aşırı sefer yaparak Umman topraklarını Selçuklulara kolaylıkla bağladı. Daha sonra oğlu Emiranşah komutasında Sistan’ı fethetmek için gönderdiği ordu başarı sağlamadı. Kavurt sınırlarını batıya doğru genişleterek Şiraz’ı da egemenliği altına aldı.

İbrahim Yınal’ın çıkarmış olduğu isyanda kardeşi Alp Arslan ve Yakuti ile birlikte hareket ederek amcaları Tuğrul Bey’i zor durumdan kurtarmışlardı(1059).

Şebankare emiri Fazluye’nin egemen olduğu bölgeyi de egemenliği altına alan Kavurt, halife ve Tuğrul Bey adına hutbe okuttu. Ancak Tuğrul’un vefatından sonra kardeşi Alp Arslan’la taht mücadelesine girip kendi adına Kirman’da hutbe okutup para bastırması üzerine sultan onun üzerine ordu göndermesine yol açtı(1067). Ancak Kavurt af dileyerek sultanın huzuruna çıkması üzerine affedilmiş ve Kirman’a melik olarak tekrar tanınmıştı. Emir Fazluye’ye Selçuklulara bağlı olmak koşuluyla Fars bölgesinde tekrar hüküm sürmesi sağlanmıştı.

Alp Arslan bu olaydan sonra Merv’e gitmiş oğlu Melikşah’ı Karahanlı prenses Terken hatun ile diğer oğlu Arslanşah’ı ise Gazneli prenseslerden biriyle evlendirerek hanedanlar arası akrabalık ilişkisi kurmuştu.  1065 yılı içinde Seyhun’u geçerek Hazar kıyısındaki Üstyurt ve Mangışlak taraflarında akınlara yapan Kıpçak ve Türkmenler itaat altına almış daha sonra büyük dedesi Selçuk Bey’in Cend’teki mezarını ziyaret etmiş ardından Harezm’in merkezi Görgenç taraflarından Merv’e dönmüştü. 1066 yılı itibariyle Maveraünnehir civarındaki bütün bölgelerde Selçuklu egemenliği sağlanmıştı.

1067’da sultan Asp Arslan büyük bir törenle oğlu Melikşah’ı veliaht tayin edince Kavurt ikinci defa isyan etmişti. Sultan Asp Arslan, Kirman’ın merkezi Berdsir’e yürümüş Kavurt mağlup olarak Ciruft kalesine sığınmış ve takrar af dilemişti. Sultan kardeşi Kavurt’u tekrar bağışlamış ve Kirman’ın yönetimini yine kendisinde bırakmıştı.

İran'ın önemli bölgelerinden Kirman'ı fetheden Melik Kavurt 

Sultan Alp Arslan’ın vefatından önce Melikşah’a Kavurt’un Şiraz yönetiminde bırakılarak onun kontrol altında olmasını vasiyet etmişti. Kavurt, Alp Arslan’ın vefatından sonra yeğeni olan Melikşah’ı deneyimsiz gördüğünden üçüncü kez isyan etmiş ancak Emir Savtekin komutasındaki Melikşah’a bağlı kuvvetler  karşısında tutunamamış  ve Hemedan dağların akaçmaya çalışırken Emir Temirek tarafından yakalanarak sultanın huzuruna getirilmişti. Melikşah, amcasını affedecekken vezir Nizamülmülk’ün araya girmesiyle önce hapsedildi. Melikşah’a bağlı askerlerin bir kısmının alacaklarının artırılması için Kavurt’u başa geçirecekleri söylemleri  üzerine Kavurt öldürüldü.