BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ TARİHİ -9-10- TUĞRUL BEY'İN SON DÖNEMLERİNDEKİ ÖNEMLİ OLAYLAR

 

Arslan Yabgu'nun oğulları Melik Kutalmış ve Melik Resultekin kardeşlerin Tuğrul Bey’e isyanları

Kutalmış ve Resultekin kardeşler Arslan Yabgu’nun oğullarıdır. Arslan Yabgu’nun Gazneliler tarafından edir edilmesinden sonra Selçuklu ailesinin başına Musa Yabgu geçmiş olsa da yönetim Mikail’in oğulları olan Tuğrul ve Çağrı Beylerin elindeydi. Kutalmış ve Resultekin babaları Arslan Yabgu olması nedeniyle sultan olma iddiasında zaman zaman bulundular.  Tuğrul Bey, Musul seferindeyken Şiraz bölgesi meliki Resultekin isyan etmiş ancak Şiraz valisi Hezar, onu mağlup ve esir etmişti. Resultekin, halifenin araya girmesiyle affedilmişti.

Kutalmış'ın oğullarının hüküm sürdüğü Anadolu Selçuklu Devleti

İbrahim Yınal’ın ikinci isyanı (1058) sonrasında Kutalmış 1061 yılında isyan etmişti. Önce isyan ederek affedilmiş olan Resultekin’in ona destek vermesi ile Kutalmış üyüce güçlenmişti. Tuğrul tarafından onların üzerine Humar Tekin komutasındaki kuvvetler gönderilse de onu mağlup ettiler. Bunun üzerine Tuğrul bizzat sefere çıktıysa da kardeşlerin sığınmış oldukları Gird-kûh Kalesi’ni ele geçiremedi. Tuğrul Bey, veziri Amidü’l-Mülk Kündûrî’yi onlarla görüşmesi için görevlendirse de görüşmeler sonuçlanmadan Tuğrul Bey vefat etmişti.

Arslan Yabgu’nun oğulları sürekli olarak amcazadelerine isyan etmişlerdi. Selçukludaki Arslan Yabgu soyundan gelenlere Yabgular denilirken Büyük Selçuklu sultanlarına Selçuklu  denmekteydi. Bu Hanedan içi mücadele Selçuklu tarihi boyunca Yabgulu ve Selçuklu çekişmesi şeklinde yaşanmıştır.

Besasiri Meselesi ve Tuğrul Bey’in II. Bağdat Seferi

Ebu Mansur el Besasiri denilen Arslan Besasiri, Büveyhi devletinin önemli kumandanlarından biriydi. Büveyhî devletinin zayıflaması ve ortadan kalkmasıyla Irak bölgesinde otorite boşluğu ortaya çıkmış ve Bağdat’ta kuvvetlenen Besasiri halife üzerinde kontrol sağlamıştı. Besasiri’ni Mısır Fatımi halifesi Mustansır ile mektuplaşması halife ile arasının bozulmasına neden olmuştu. Bunun üzerine halife Tuğrul Bey’e ısrarla Bağdat’a kendisini zor durumdan kurtarmak için davet etmişti(1055). Bunun üzerine Tuğrul Bey, Bağdat’a ilk seferini yapmış daha sonra Büveyhîlerin hükümdarını el Melikü’r Rahim’in tutuklanıp Sirevan kalesine hapsedilmesi emrini vermişti. Arslan Besasiri, Tuğrul’un Bağdat’a girdiğini habe ralınca Hire emiri Dubeys b. Bedran’ın yanına daha sonra Rahbe’ye emrinde önemli miktarda Türk kuvveti olduğu halde gitmişti. Fatımi halifesinin desteği ile güçlenen Arslan Besasiri, Tuğrul Bey’in emriyle kendisi üzerine Selçuklu meliki Kutalmış ile Musul Arap Emiri Kureyş'in komutasında bir ordu gönderilmiş ancak Kureyş’in Besasiri’nin tarafına geçmesiyle Kutalmış mağlup olunca Tuğrul Bey, bizzat sefere çıkma gereği hissetti. Besasiri’nin kaçması ve Tuğrul Bey’in zafer elde etmesi üzerine Tuğrul Bey siyasi yetkiyi üzerinde toplamıştı(1058).

Tuğrul Bey'in Bağdat seferleriyle Abbasilerin siyasi etkinliği sona erdirildi.

Tuğrul Bey’in Büveyhilerle mücade ettiği sırada Selçuklu hanedanından Arslan Yabgu’nun oğlu Resultekin; Ahvaz ve Şiraz taraflarında isyan etmiş, İbrahim Yınal da Fatımi ve Besasiri’nin teşviki ile ikinci kez isyan etmişti(1058).

Sultan Tuğrul Bey, Selçuklu meliklerinin isyanları ile uğraşmasını fırsat bilen Arslan Besasiri, Bağdat’ı savunacak gücü kalmayan Bağdat Şıhnesi Aytekin üzerine yürüyerek Bağdat’a gimeye muvaffak olmuştu.  Arslan Besasiri, bütün Irak ve el Cezire bölgesini eline geçirmiş oldu. Bağdat’ta Fatımiler adına hutbe okunduğunu haber alan Tuğrul Bey, İbrahim Yınal, isyanını sonuçlandırınca Bağdat üzerine yürümeye karar verdi. Tuğrul Bey, Besasiri ve Kureyş’e haber göndererek halifenin eşi Çağrı Bey’in kızı olan Arslan Hatun’un serbest bırakılması ve halifenin itibarının iade edilmesi isteği reddedilince 1059 yılında Bağdat’ girmeden Besasiri şehri terk etmişti. Halifenin teslim edilmiş olduğu Muhariş b. El Mücella, Besasiri’ye karşı direnemeyeceğini düşünürek halifeyi Tell Ubhara’ya götürmüştü. Tuğrul Bey, Anuşirvan komutasında süvari birliği göndererek halifeyi Bağdat’a getirtmiş ve onun önünde yer öpüp ona hürmet etmişti.

Daha  sonra Tuğrul Bey, yanında Gümüştegin, Erdem, Savtegin, Humartegin ve üvey oğlu Anuşirvan olduğu halde  Besasir’yi yakalamak için harekete geçti. Selçuklu kuvvetleri Hille’de Besasiri’yi yakalayıp öldürdüler (1060). Bağdat’ta hüküm süren Büveyhilerin egemenliğine son verildikten sonra Şirvan kolu özellikle melik Alp Arslan’ın akınlarıyla zayıflamış nihayet Kirman Selçukluları tarafından ortadan kaldırılmıştı.

Tuğrul Bey’i Bey’in Halifenin Kızı ile Evlenmesi ve Ölümü

Tuğrul Bey’in Bağdat’tan ayrılmasından sonra hanımı Altuncan Hatun vefat etmiş ve Rey’de toprağa verilmişti. Sultan, halifeye mektup göndererek halifenin kızıyla evlenmek istediği bildirmişti. Halife, Vasıt şehrinin teslimi ve üç yüz bin dinar başlık olarak verilmesi karşılığında kabul etmişti.  Vezir Amidülmülk, Arslan Hatun ve diğer Selçuklu emirleri Bağdat’a gönderilerek nikahla görevlendirilse da halifenin vazgeçmesi üzerine taraflar arasına soğukluk girmişti.  Nihayet işin içine tahdit de girince halife evliliğe rıza göstermek zorunda kaldı nihayet nikah 1062’de Tebriz’de kıyıldı. Ancak bu evlilik gerçekleştikten hemen sonra Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış’ın isyanı nedeniyle Tuğrul Bey’in derhal harekete geçmesine neden olmuştu. Kutalmış’a kardeşi Resultekin de katılmıştı. Kutalmış ve Resultekin’in isyanlarına gönderilmiş olan Humar Tekin ve Vezir Amidülmülk kuvvetlerinin yenilmesi üzerine isyanı bastırmak için Tuğrul Bey, Bağdat’tan harekete geçmiş ancak Rey’de hastalanmış ve yetmiş yaşında olduğu halde vefat etmişti(1063).