BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ TARİHİ (1040-1157) -3- SELÇUKLULARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI

SELÇUKLULARIN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞLARI 

Selçukluların Horasan’a Göç Etmeleri ve İlk Gazne Selçuklu Savaşı: Nesa 

    Selçukluların müttefiklerini kaybetmeleri üzerine Harezm’de fazla tutunamayınca Horasan’a yerleşmek zorunda kaldılar (1035). Büyük olasılıkla burada kalıcı olabilecekleri düşüncesiyle bin atlı ile Ceyhun nehrini geçerek Merv şehri yönünden Nesa denilen şehre geldiler. Daha önceleri bu bölgeye yerleşen Türkmenlerle Harezmliler Selçuklulara katılmaya başlamaları onların güçlenmesine neden oldu.

Tuğrul ve Çağrı Beyler temsili resim

Selçuklu idarecileri Musa Yabgu, Tuğrul ve Çağrı Beyler Gaznelilerin Horasan Divan yöneticisi Surî’ye mektup göndererek sultanın hizmetine girmek istediklerini ve buna karşılık kendilerine yurtluk olarak Nesa ve çevresinin verilmesini talep etmişlerdi. Gaznelilerin onları oyalarken 17.000 kişilik iyi hazırlanmış Hacib Begtoğdı komutasında Gazne kuvvetleri Selçukluların üzerine gönderilmişti. Nesa denilen mevkide Selçuklular Gazne ordusunu 1035 yılında ağır bir yenilgiye uğrattılar. Selçuklular çok ganimet elde ettilerse de Gaznelilerden çakinmekte olduklarından sultana savaşa kendilerinin neden olmadıklarını kendilerini savunmak istediklerini söyleyip özürlerini sundular. Bunun üzerine yapılan görüşmelerde Gazne sultanı Musa Yabgu’ya Ferare’yi, Çağrı Bey’e Dihistan’ı, Tuğrul Bey’e Nesa’yı verdi. Ayrıca sultan Mesut, Selçuklu beylerine hilat, menşur ve sancak göndererek yerel yönetici anlamına gelen “dihkan” unvanı vermişti. 

Musa Yabgu, Selçuk Bey'in oğlu olmasına rağmen Selçukluların asıl yöneticileri yeğenleri oldu. 

Bu ikta dağıtımı ve hediyelerle birlikte Selçuklu beyleri Gaznelilerin birer valisi olmuş, onlarda sultana bağlı olacaklarını göstermek için aralarından biri sultanın yanında rehin olarak tutulacaktı. Nesa savaşı ve anlaşmayla birlikte Selçuklular meşru bir güç haline gelmişler ve devlet kurma aşamasında önemli bir adım attılar. 

 Selçukluların Bağımsızlığa Kavuşmaları ve Serahs Savaşı

    Selçukluların Nesa savaşı sonucunda Gaznelilerle anlaşma yapmış olması onların itibarını artırmıştı. Bunun üzerine Selçuklu kuvvetlerine akın akın Türkmenler dahil olmaya başlamaya başladı. Selçuklulara katılan Türkmenlerin Gazne topraklarında yağma faaliyetlerine girişmeleri ve Selçukluların Gaznelilerin düşmanı Harezmşah İsmail ile anlaşmaya başladılar (1036). 

    

    Gazne sultanı Mesut, Horasan vilayetini Selçuklu akınlarından kurtarmak için on beş bin kişilik bir kuvvet gönderdi. Bunun üzerine Selçuklular, sultana yaşadıkları bölgelerin kendilerine yetmediği için Merv ve Serahs bölgelerini ondan talep ettiler. Sultan Mesut’un öneriye cevap vermemesi üzerine Selçuklular yeniden akınlara başladılar; Sultan Selçuklulara karşı daha güçlü bir ordu gönderince Oğuzlar, onlara karşı koyamayacakları düşüncesiyle Nesa’ya çekildiler. 

    

 Selçukluların gittikçe güçlendiğini dikkate almayan Sultan Mesut, 1037’de Hindistan’da buluna Hanusi kalesini fethetmeye gitmesi Oğuzların Gazne topraklarına akınlarını artırmalarına neden oldu. Oğuzlar gittikçe cesaretlenerek Gaznelilerin Rey valisi Taş-ı Ferraş’ı ortadan kaldırarak Rey ve çevresinde egemen olmaya başladılar. Gazneliler karşısında Selçuklulara İran kökenli Deylemlilerin destek vermeleri Selçukluların işini kolaylaştırdı. Selçukluların bu mütecaviz saldırıları karşısında sultan Mesut biraz geç de olsa onların üzerine Hacip Subaşı komutasında bir ordu gönderdi. Gazne kuvvetlerinin saldırı düzeninde olduklarını duyan Selçuklular ailelerini ve ordu ağırlıklarının önemli bir kısmının Merv çölüne çekmiş ve geriye sadece hızlı hareket eden süvarilerle Gazne kuvvetlerinin Serahs’ta karşılaşmasına yol açtı. Çağrı Bey’in yetenekleriyle Selçuklular Gaznelileri büyük bir bozguna uğratmış ordu komutanı zar zor hayatını kurtararak Herat’a çekilmek zorunda kalmıştı(1038). 

Gazneli Sultan Mesut (1030-1041)

    Serahs savaşının muzaffer komutanları bağımsızlıklarını kazandıklarını elde ettiklerinden kadim devlet anlayışına göre elde ettikleri toprakları paylaştılar. Tuğrul Bey devlet hükümdarı olarak Horasan’ın başkenti Nişabur’u, Çağrı Bey Merv’i, Musa Yabgu ise Serahs şehrini aldı. Tuğrul Bey “melikü’l-mülûk” unvanı kullanmaya başladı. Tuğrul Bey aynı anneden olan kardeşi İbrahim Yınal’ı Nişabur’a yollamış bölge insanlarının itaat edeceklerini bilgisi alınınca Tuğrul Bey adına hutbe okunmasının ardından Tuğrul Bey şehre girerek tahta oturmuş ve devletin başkenti olmaya başlamıştı. Sultan Mesut Selçuklu etkinliğini sonlandırmak için 300 fille desteklenmiş 50 bin kişilik kuvvetli bir ordu ile Belh’e kadar ilerlemiş ve Ulyaabad denilen mevkide Çağrı Bey’in kuvvetlerini yenince kendine güveni geldi(1036). Ancak Selçukluların önemli kısmı çöle çekildiğinden Selçuklular tekrar toparlanabilmişti. 

Selçuklular, Gazneliler karşısında  gittikçe güçleniyor

     Gaznelilerin bu saldırılarına karşı Serahs’ta bulunan Çağrı Bey’e; Tuğrul Nişabur’dan Musa Yabgu ise Merv’den yardıma geldiler. Tuğrul Bey ve İbrahim Yınal, Gaznelilerden çekindiklerinden dolayı savaşa girmek istememelerine karşı Çağrı Bey, başka yerlerde tutunmanın zorluğundan ve Selçuklu kuvvetlerinin hafif süvari birliğe sahip olmalarından dolayı hızlı hareket özelliklerinin avantaj olduğunda ısrar eden Çağrı Bey’in isteği kabul edildi. 

Nesa ve Serahs savaşlarında Selçuklular devlet olma aşamasına geldi.

    Serahs Savaşı (1039)’nda Gazne kuvvetleri galip gelmiş olsa da Selçukluları itaat altına alacak kadar büyük bir zafer değildi. Ardından Serahs’ta bulunan Gazne ordusunun su kaynaklarını kesen Selçuklular ağırlıkları fazla olan Gazne ordusunu vur-kaç taktiği ile vurmaya başladı. Sultan Mesut, vezirlerinin önerisiyle Selçuklulara barış önerisinde bulundu. Buna göre; Gazne kuvvetleri Herat’a çekilecek, Nesa ve Ferave Selçukluların elinde kalacak, Selçuklular Nişabur, Serahs ve Merv’den çekileceklerdi. Bu anlaşma daha çok geçici bir barış özelliği görünümündeydi. Bu anlaşmayla birlikte Gazneliler, Selçukluları siyasi olarak kabul etmek zorunda kaldılar.