BÜYÜK İSKENDER VE HELENİZM -3-

 

İran’ın Fethi

1.      III. Darius (MÖ 380-MÖ330)’un ölümü

·         İsos savaşından sonra İskender, Darius’a eski Pers kralı II. Kiros (MÖ 559-530)’un son Lidya kralı Kroisos’la yaptığı Pteria savaşında mağlup edemeyip daha sonra onun ordusunu takip ederek başkenti Sarydes’e takip ederek bu sefer mağlup etmiş ve Lidya topraklarını ele geçirmesi arasında bağlantı kurarak Darius’un da kendisine bağlılık göstermesini istemişti. Ancak, Pers kralı teslim olmamış Baktriya satrabı Besos tarafından esir edildiği haberi İskender’e ulaştı. Aslında Besos, Darius’un otoritesinin sona erdiğini anlamış Pers asilzadelerinin bazılarının desteği ile kendisini Artakserkses adıyla büyükkral ilan etmişti.

Darius

       Besos, Darius’un yapamadığını doğu eyaletlerden destek görerek Makedonlara karşı koymayı düşündü. Bu sefer İskender, kendisine isyan girişimi kabul edilen bu harekatı bastırmak için Tahran yakınlarındaki Şahrud şehrinde isyancılara ani baskın yaparak amaçlarına ulaşmalarını engellemiş oldu. İsyancılar, esir ettikleri III. Darius’u İskender’in eline geçmemesi için katletmişlerdi. İskender de eski Pers kralına saygılı davranarak törenle Ekbatan’a defnedilmesini sağlaması Darius’un yasal halefi olduğunu göstermiştir.

Pers imparatorluğu

2.      Turanilerle çarpışma

·         Pers ülkesinin büyük kısmı İran olmakla birlikte İran’da Medya, Partiya, Karmanya, Persis; Türkistan’da Sogdiyana, Margiyana, Baktriya; Afganistanda Ariya, Drangiyana, Arahosia; Belucistan’da Gedrosiya eyaletler bulunmaktaydı. Perslerin  bu doğu eyaletleri Makedonlara oldukça yabancı oldukları için tercümanlar bulundurmak zorunda kaldılar. Kendini kral ilan eden Besos Artakserkses, Turan milletlerinden destek istemişti. Makedonyalılar ilk defa bu toplumla karşılaştı. Kalabalık olmayan hareketli kuvvetler Makedonlara oldukça zarar verdiler. Ancak zamanla İskender’in cesur bir savaşçı olduğunu görünce ona saygı gösterip bağlandılar. İskender, bu bölgelerin Yunanistan’a uzaklığı nedeniyle Persis, Susiyana, Medya ve Babilonya’da üsler oluşturma gereği hissetti. 70 yaşındaki Parmeniyon Makdedonların bu bölgelerdeki komutanlığına getirildi. Mali işleri düzenlemek için de İskender, Harpalos denilen arkadaşını görevlendirdi. Harpalos, entrikacı ve yanında yüklüce para ile Yunanistan’a kaçsa da İskender onun gibi maliyeciye ihtiyacı olduğu için ona görev vermişti. Harpalos, kullanım dışı olan eski Pers krallarının servetleri, altınları ve gümüşlerini kullanıma soktu. İskender, Pers dininin icra edilemsini desteklemesi ve kendisinin de Pers kral kıyafetleriyle halka görünmesi yerel halkı memnun etse de Makedon asillerin bu durum hoşuna gitmedi. İskender, askerlerini Partiya’da toplayıp doğuya sefere devam edilmesini istedi.

Sogdiyana

·         İskender, Hazar denizinin güneyindeki bölgenin merkezi olan Zadrakarta ele geçirilmiş bu bölgelerin sahilleri dünyanın sonu kabul edilen Okenos zannedilmişti. Bu sıralarda Ariya satrabı Satibarzanes bağlılık arz edince Baktriya ve Sogdiyana bölgelerine yapılacak seferler için üs edinilmiş oldu. Ancak İskender Ariya’ya girdiği zaman bölgede isyan olduğunu görmüş ve isyanı bölgenin merkezi Artakoana (Herat)’ya girerek güvenliği sağladı. Ariya’da kendi adıyla anılan şehir oluşturmuş gönüllü birlikleri yerleştirmişti.

Baktria

·         Ariya’nın güneyinden Drangiyana’ya girmiş buranın satrabı Barsaentes kaçsa da önce yakalanmış halef kral Darius’un öldürülmesinde rolü olduğu gerekçesiyle öldürüldü. Bu bölgeden sonra Arahosia ele geçirildi. Arahosia’da İskender adıyla bir şehir daha kuruldu (Kandehar). İskender ordusunu kuzeydeki Hindikuş dağlarına ulaşarak müstahkem ve kendi adıyla anılan bir şehir daha kurdu. Kendi adıyla kurmuş olduğu müstahkem yerlerle Sogdiyana ve Baktriya’yı çevrelemiş oldu.

 

3.      Filotas davası MÖ 330

·         Makedon asil süvarilerinin komutanı general Filotas’ın İskender’i öldürmeyi planlayanlara yardım ettiği ihbarı gelir. Filotas, mağlup edilen milletlere köle muamelesi yapılmasını istemekte aynı zamanda Makedonların saygı duyduğu komutan Parmeyenion’un oğlu idi. İskender onu ve suikasta karışacağı ihbarı olanları savaş mahkemesine çıkarıldılar. Suçlu görülenler arasında Filotas da vardı ve geleneğe göre mızrakla vurularak idam edildi. Görevini aksatmadan yerine getiren Parmeyenion da aslında İskender’e muhalifti ancak bunu açıkça yapmıyordu. Oğlunun idam haberi kendisine ulaşmadan İskender’in Parmeyenion’un öldürülme emri vermesi üzerine İskender’e ilk muhalefet harekatını bastırmış oldu.

Filotas Parmeyenion

4.      Baktriya ve Sogdiyana ile savaşlar MÖ 329

 

·         Besos, Makedonyalıların takip edemeyeceğini düşündüğü Baktriya bölgesine takip edildiğini görünce de Oksos (Amuderya) nehri doğusuna kaçmıştı.Besos, Buhara çevresinde yer alan Paraytekene’ye çekildi. İskender de onu takip ederek peşinden gelmişti. Besos, Amuderya’yı geçetikten sonra gemileri yaktırdığı için biraz zaman kaybetti. Ardından İskender,Marakanda (Semerkant) ‘yı ele geçirdikten sonra Yaksertes (Siriderya) sahiline ulaştı. İskender, buradaki yerel kabilelerle savaşmanın olanaksız olduğunu gördü. Zira Perslerin Büyük (II.) Kiros (MÖ 559-MÖ 530) dedikleri kralları Masagetler tarafından savaşta öldürülmüştü. İskender onlarla savaşmadan yine kendi adıyla anılan şehrin  (Hoçent) kurulmasını istedi.

·         Besos’un emrindeki Baktriyalılar onu terk ederek Sogdiyana satrabı Spitamenes’e bağlanmışlardı. Bu arada general Ptolemayos Besos’u ele geçirerek İskender’İn huzuruna getirmeyi başarmıştı. İskender bir Pers mahkemesi kurdurmuş ve bu mahkeme Besos’u vatan haini olduğuna karar vererek çarmıha gerilerek idam edilmesine onay vermişti. Besos, idamından sonra Spitamenes, Türklerden destek görerek İskender’in öncü kuvvetlerini mağlup etmişti. Bu yenilgi üzerine İskender, bütün gücüyle bölgeye ulaştı. Şayet Spitamenes az bir kuvvetle böyle bir başarı elde etmesi onun daha kalabalık olmasının ne kadar tehlikeli olabileceği görüldü. İskender, Sogdiyana’daki bu isyanı bastırsa da kışın burada kalmayarak Baktriya’ya çekildi.Kışı geçirdikten sonra tekrar Sogdiyana’ya sefer yaparak bölgeyi itaat altına almıştır.

·         Türk kabilelerinden Horasmiler’in lideri Farasmenes adlı prens İskender’in karşısına çıkmış ancak aralarında bir dostluk ve ittifak yapılmıştı. Spitamenes, Masagetlerden aldığı yardımla Makedonlara tekrar saldırmış ve ganimet elde etmişti. Ancak Masagetler dönüş yolunda gevşek davranınca general Krateros, emrindeki Makedon birliklerini Masagetlere saldırtarak intikam almayı başarmıştı.

5.      Kara Kleitos’un öldürülmesi

·         İskender, generallerine bir ziyafete davet etmişti. Kleitos, Granikos savaşında İskender’in hayatını kurtarmış bu nedenle süvarilerin generalliğine terfi ettirilmişti. Kleitos, İskender’in Asyalılarla eşit olma idealine karşı çıkmış İskender’e küfür etmiş İskender de hançerine davranacağı sırada araya girilerek teskin edilmişti. Ancak Kleitos’un dışarı çıkarılacakken tekrar içeri girip içkili olmasının da etkisiyle İskender’e küfür etmeye devam etmesi üzerine İskender bunu suikast değerlendirip mızrağıyla Kleitos’u öldürmüştü. Kleitos, İskender’i öldürmeye niyetli değildi ancak Makedon asillerinin ve İskender’in fikirlerinin zıt olduğunu ortaya çıkardı. İskender, generalini öldürmesine üzülmüş ve savaş mahkemesinde yargılanmak isteği kabul edilmiş ve suçsuz görülmüştü.

 

 

6.      Barışın sağlanması

·         Makedonlar MÖ 328-327’de kışın Sogdiyana’da kaldıktan sonra Koynos bir kısım orduya komutanlık yapmış diğer orduya ise Navtaka şehrinde  bizzat İskender komutanlık yapmaktaydı. Bu kış Spitamenes üç bin Masagetli süvari ile saldırdıysa da Spitamenes, yenilgiye uğratıldı. Persler de son umutlarının tükendiğine karar vererek Spitamenes’i öldürdüler. Kendileri de Koynos’a teslim oldular.

·          Bu başarıdan sonra İskender, Buhara dik dağları bölgesinde yer alan Prens Arimazes denilen bir şato veya kaleyi kuşatmaya başladı. Ancak kalenin sarp yerde olması yiyecek ve su ihtiyacının karşılanmış olması sonucunda Makedonların arasında tırmanma konusunda yetenekli olan 300 kadar asker tırmanırken çoğu düşerek hayatlarını kaybetmiş, çok azı kaleye tırmanmıştı. Ancak kaledekiler, direnmelerinin fayda getirmeyeceğini düşünerek kale kapılarını açtılar. İskender, esir edilenlerin ailelerine teslimini emretti. Turanlı bir prens olan Oksüartes’in kızı Roksane’ye aşık olmuş ve babasından onunla evlenmesi için izin istemişti. Yapılan düğün aslında aynı zamanda bir barış tesisi idi. Turan kalelerinin sonuncusu olan Horiyenes sarp, buzlu ve zor vadiler arasında yer alıyordu. Oksüartes’in, İskender ile birlikte olduğunu öğrenen Horiyenes, İskender’le barış yaptı. Şu ana kadar Makedonlarla Persle ile yapılan savaşlarda İskender zorlanmamışken bu Turani kavimlerle mücadele onu daha çok yormuştu. Baktriya ve Sogdiyanalılar Makedon ve Perslerle eşit milletler statüsüne ulaşmış da oldular.

İskenderin seferleri

   7.  Kalistenes davası MÖ 327

·      ·      İskender, kurmayı tasarladığı devletini sadece Makedonlara dayandırmak istemediği için 30.000 Pers ve Turanlı çocuğu askeri eğitime almayı kararlaştırdı. İskender, aynı zamanda hâkim millet olan Makedonlarla diğer milletlerin eşit olduğuna da inanıyor olması ve Perslerin geleneklerinden öğrendiği kralın huzurunda diz çökmek(Proskünesis)  ilahlarla kralı eş göstermesi bahanesiyle Makedon ve Yunanlılar bunu hoş karşılamadılar. Aristotales’in yeğeni Kalistenes’in muhalefeti nedeniyle proskünesise ara verdi. Bir süre sonra krallığın genç askerler alayında suikast girişiminin olduğu haberi alındı. İskender bu girişimi kendisine suikast olarak düşünmüş olduğu için Makedon ailelerinin eğitiminden sorumlu  olan Kalistenes’in gerekli bilgiyi vermediği bahanesiyle tutuklanmıştı. Kalistenes’in suçlu olup olmadığı tespit edilmemişken İskender, onu Hindistan seferine götürmüş ardından idam ettirmişti.

İskender'in Hint seferi