BÜYÜK İSKENDER VE HELENİZM-2-

        

·         İSKENDER’İN ÖN ASYA FETHİ

1.       Granikos Savaşı MÖ 334

·         İskender, iyi donatılmış ordusuyla Anadolu’ya geçerken Makedonya’da vekil olarak Antipatros’u bıraktı. Çanakkale Boğazı yakınlarında Sestos antik kentinden ile Abidos’a  yani boğazın en dar yerinde İskender’in donanması gözetiminde karşı kıyıya ordu kolaylıkla geçirildi. Boğaz geçildikten sonra İskender buradaki kadim Athena tapınağında kurbanlar sundu. Yanında babası dönemindeki komutanlardan Parmeniyon ve kendisinin yakın arkadaşı Hypastpist’lerin Hefaystion ile birleşerek Granikos (Biga çayı)’un doğduğu kaynak olan Kaz dağı eteklerinde Perslerin ordusuyla karşılaştı. Pers kuvvetlerinin ve onlara yardımcı Yunan paralı askerler olan Hoplitlerin tam bir hazırlık içinde olmamasına karşın general Parmeniyon’un önerisi olan bekleme tavsiyesine uymayarak doğru bir karar vermiş ve kendisi bizzat emri altındaki birliklerle Perslerin toparlanmasına fırsat vermeyerek hücum etmişti. Perslerin İyonya satrabı Spitridates,İskender’e hançerle saldırmak istediyse de krallık İle’si albayı Kleytos bunu önlemiştir. İskender’in kuvvetleri yarma harekatını başarıyla yapınca Pers kuvvetlerin sol tarafı çökmüş oldu. Bu zaferden sonra Perslerin paralı askerleri de takip edilerek büyük kısmı imha edilmiş ve kesin bir galibiyet elde edilmiş oldu.

Temsili İskender ve Pers savaşları

2.       Anadolu’nun Fethi

·         İskender, Perslere karşı Granikos zaferinden sonra Frigya satraplık merkezi olan Dascylium’u ele geçirdi. Frigya satrabı korkudan kaçmış olduğundan yerine Makedonyalı Kalas’ı getirmiş bölge halkının Perslere ödediği verginin artık kendilerine verileceğine karar vererek Pers yönetimini aynen devam ettirmesi İskender’in Pers kralı yerine geçtiğini de göstermesi bakımından ilginçtir.

İskender'in düğümü parçalaması

·         Frig satraplığından sonra Lidya satraplık merkezi olan Sardeys şehri de ele geçirilmiş ve burada yer alan Persler tarağından biriktirilmiş hazinelere de el konulmuştu.

·         Frigya ve Lidya harekatından sonra İyonya’ya seferler yapılarak Korit birliği komutanı sıfatıyla şehir devletlerini Pers boyundurluğundan kurtardığı için bölge halkı tarafından sevgiyle karşılandı.İyon şehirlerinden Milet’te Persler karşı koysa da İskender’in donanması yardımıyla denizden kuşatma yapılmış ve İskender de şehrin surlarını da yıktırabilmişti.

·         İskender, Batı Anadolu halkından onları özgürlüklerine kavuşturmuş olması ve    Savaş vergisi almak istememesi nedenlerinden Lidya hazinesine rağmen de para sıkıntısı çekmiş ve donanmasındaki askerleri terhis etmek durumunda kalmıştı.  Perslerin Batı Anadolu’daki son direnme noktası olan günümüz Bodrum’da yer alan Halikarnassos’u da ele geçirmesi Persler için Batı’da son umudun sönmesi anlamına da geldi.

·         İskender daha sonra Likya ve Pamfilya’yı ele geçirdikten sonra Frig medeniyetini merkezi olan Gordion’da kış mevsimini geçirmeye karar verdi. Bir arabanın kayışlarının kale içinde sergilenmiş olduğunu ve bu düğümü çözecek kişinin Asya’nın hakimi olacağı rivayeti üzerine düğümü çözmek yerine kılıçla düğümü parçalaması halk arasında Asya’nın efendisi olacağı efsanesinin de yayılmasına vesile oldu.

Kadim Anadolu ülkeleri veya bölgeleri; Mysia, Lydia, Caria,Bithynia,Phrygia,,Pisidia,Pamphylia,Paphlagonia,Galatia,Lyconia,Pontus,Cappadocia,Cilicia 

·         Bu sırada İskender’in bütün bu başarılarına rağmen Perslerin donanma komutanı Memnon, savaşı Yunan anakarasına taşımaya karar vermiş bu durum İskender için çok olumsuz bir durumdu. İskenderin Makedonya vekili Antipatros donanma kuracağı sırada Memnon’un ölümü İskender’i zor durumdan kurtarmıştı. Memnon’un ölümünden sonra III. Dareus(veya Darius), Yunan ücretli askerler dahil bütün askerlerin Babil’de toplanmasını emretmişti. İskender de ordusunu Ankara’da tekrar birleştirmiş Perslerin gelmesinden önce Kızılırmak bölgesine kadar olan toprakları da eline geçirmişti.  Kapadokya yöresine bağlılık arz eden Sabiktas adlı bir Persli getirildi. Pers kuvvetleri gelmeden Kilikya’ya girmeye karar veren İskender, Kilikya satrabının beklemediği bir saldırı olduğu için İskender satraplığın merkezi Tarsus’a girmeyi başarmıştı. İskender bu sırada Pers ordusundan haber aldı. Onların Hatay ili sınırlarında yer alan Amanos (Nur) dağları taraflarında olmaları nedeniyle İsos’a doğru yola koyuldu.

 

III. Dareus (Darius)

3.       İsos Savaşı MÖ 333

·         Pers hükümdarı Babil’de topladığı ve Batıdan çağırdığı ücretli askerleriyle Amanos dağlarına doğru hareket etmiş ve nihayetinde Pinaros (Deli Çay)’ta yer edinmesi ordusu açısında fevkalade bir hataydı çünkü bu ova ordusunun hareket kabiliyetini sınırlandıracaktı. Pers ordusu doğuda Amanos dağları batıda Akdeniz, güney taraflarında da ova daralmaktadır. Pers hükümdarı III. Darius, Amanos dağlarına asker göndermiş olsa da İskender bizzat İle adlı krallık kuvvetleriyle saldırıya geçmesi sonucunda Pers süvarileri mukavamet etmeye çalıştıkları sırada Darius’un kaçtığı haberi üzerine Pers süvarileri de moral çöküntüsü ile geri çekildiler. İskender kesin bir sonuç almış olsa da Pers kralını takip etmek istese de Pers kralı hükümdarlık alametleri dahil hazineleri, kralın annesi, eşi, üç çocuğu ve hanedan üyeleri Makedonyalıların eline geçmişti. İskender onlara mevkileri gereği iyi davranmıştı. İskender  bju zafer dolayısıyla İsos’un yakınlarında Alksandreya (günümüz Hatay’a bağlı İskenderun ilçesi) şehrini kurmuştu.

İsos harabeleri(Epiphaneia)

·         İsos savaşından sonra Pers kralı İskender’e mektup göndererek barış teklif etmişti. Bu mektupta özetle;  “Makedonlarla Perslerin aslında müttefik olduğunu ancak kendisinin ülkesine saldırdığını savaş sonucunu tanrıların belirlediğini İskender’in başarısını kabul ettiğini, eşi, annesi ve hanedan üyelerinin teslim edilmesini” istemiştir. İskender de ona cevaben mektubunda “Asya Seferi’nin nedeninin Perslerin baskısı olduğunu, babasını Persler tarafından öldürtüldüğünü, Darius’un Pers kanunlarına aykırı olarak Arses’i tahttan indirdiğini, Yunanlılarla yapılan barışı Perslerin bozduğunu, tanrıların desteği ile Asya’nın hâkiminin kendisinin olduğunu, kendisine Asya kralı olarak hitap edilmesini Darius’un kendisine gelmesini aksi halde onu bulacağı”na dair cevap yazmıştır. Bu cevapta İskender, diplomasi tarihine geçecek cümleler söylemektedir: Darius’u teslim olduğu takdirde affedeceğini, Pers asillerinin kendi yönetiminde olduğunu söylemiştir. İskender gerçekte Pers ülkesinin az bir kısmını ele geçirmiş olması nedeniyle Pers ülkesinin içine doğru da sefere çıkacağını da belirtmiş oluyordu. Pers donanma komutanı Fernabazos, Sparta ve Makedonlara karşı olan Yunan şehir devletleriyle iletişime geçerek onları isyana teşvik edecekken İskender’in İsos’taki başarısı üzerine bundan da vazgeçmişti.

 

4.       Suriye’nin Fethi MÖ 333-332

·         İsos savaşından sonra İskender, general Parmeniyon’u Damascos (Şam)’a göndermiş kendiside Suriye’nin kıyı tarafından güneye inmeye karar vermişti. Makedonların Damascos’ta ele geçirdiği hazineler birden bire İskander’in mali sıkıntısını da gidermiş oldu. Pers donanmasına yardım eden Fenike kıyı şehirleri(Babylon, Sidon) İskender’in güneye indiğini haber aldıkları zaman itaat etmeye başlamaları üzerine Pers donanması dağılmaya başlamıştı. Tiros şehri surlarına güvendiği için direnmişti. Aslında Tiros şehri ada ve kalın surları olan bir şehir devletidir. Makedonlar da adayı karaya bağlamak için adayla kara arasındaki denizi doldurmaya başlayarak kuşatma araçlarını surlara yakınlaştırarak şehir fethedilmişti. Böylece Perslerin Akdeniz’le irtibatı da kesilmiş oldu. III. Darius, Tiros kuşatması sırasında İskender’in gücünün farkına varmış olacak ki tekrar barış teklif etmişti: Fırat nehrinin batısındaki bütün toprakları terk etme, kızlarından birini İskender’e eş verme, ve esir ailesi için 10.000 talent fidye. İskender, Darius’un barış önerisini görüşmek için generallerinden kurulu bir meclis topladı. Meclis başkanı en yaşlı ve itibarlı Parmeniyon, “Ben İskender olsaydım kabul ederdim.”sözüne karşılık İskender de “Ben de Parmeniyon olsaydım kabul ederdim.” diyerek asıl edefinin bütün Pers ülkesi ve hatta Asya olduğunu belirlemişti.

Fenike şehirleri

5.       Mısır’ın Fethi MÖ 332

·         İskender’in düşmanlarının sığındığı yer olan Mısır’ın ele geçirilmesi gerekiyordu. Mısır’a giderken Filistin’de yer alan Gaza şehri karşı koysa da Tiros’ta getirilen kuşatma araçları getirilerek burası fethedilmişti. Mısır’ın Pers satrabı Mazakes, Mısır satraplığının merkezi Memfis’i askeri garnizon ve hazinelerle birlikte İskender’teslim etmişti. Makedon asilzadeleri Mısır tanrıları ile alay etmeye başladıkları sırada İskender ise Mısır tanrılarına kurbanlar sunmuş ve böylece Mısır halkı da yeni fatihi “firavun” olarak selamladılar. İskender, Mısır’da Aleksandreya (İskenderiye) şehrini kurarak yerel dinler ile Yunan dinlerinin karışacağı ibadet yerlerini bile yan yana inşa ettirmişti. İskender’İn ordusu Libya’ya kadar ilerlemişti. Bu sefer Amon adına tertip edilmişti. Çünkü Amon Yunanlılar tarafından Zeus’a eş görülüyordu.  Amon Mısırlılar tarafından çok takdir görülmese de tapınağa girdiği zaman rahipler tarafından Amon’un oğlu (Zeus oğlu) olarak karşılanmıştı. Böylece İskender baştanrının oğlu kabul edilerek hedefleri de meşrulaştırılmış oldu. İskender, Memfis’teyken Korinthos ittifakı elçileri onu ziyaret etmişler ve kendisinin ihtiyacı olan askeri birlikleri emrine vermişlerdi. İskender, buradan Tiros şehrine gitmeye karar verdi.

 

Makedonların Mısır turu

6.       Arbela (Erbil)  Savaşı MÖ 331

·         Pers kralı III. Darius, Makedonlara karşı son defa önemli bir ordu çıkarmaya karar verdi. Bu ordu sadece Pers ve Medlerden oluşmuyordu. Perslerin doğu eyaletlerini oluşturan Baktria, Arahosia, Ariyalılar, Partlar, Hürkaniyalılar ve İskit Sakları ve Hindistan’dan temin edilen 15 fil hazır hale getirilmişti. Pers ordusu Babil’de toplandıktan sonra Arbela ve sonra Gavgamela’ya taşındı. Darius seçilen savaş alanını kendisine uygun hale getirmek için uğraştı. İskender de Fırat nehrini ardından Dicle nehrini geçerken sıcaklardan dolayı Helios, Selene ve Ge (Güneş, Ay ve Yer) adına kurbanlar kesildi. Makedon akıncıları Pers kuvvetlerinin yakınlarda olduğu haberini verdiler. İskender, Pers kuvvetlerinin savaş düzeninde olduklarını haber alınca ordugâhını kurdu. Darius, kendi emrindeki süvari ve piyadelerin merkezinde bulunuyordu. Çok kalabalık Pers ordusu Makedonya ordusunu çevirmek için mevzilenmişti. Pers kuvvetlerinin sağ ve sol kısımları harekete geçmişti. Bu sırada Pers savaş arabaları da Makedon merkez kuvvetlerine hücum edecekti. Ancak Makedon keskin nişancı okçular savaş arabalarını işlevsiz kılmayı başardılar. İskender, Perslerin sol kuvvetlerini yarmayı başarmış ve bu kuvvetleri imha etmeyi başarmıştı. Bunun sonucunda Pers merkez kuvvetleri Makedon süvarilerinin baskısıyla karşılaştı. Darius, yine kaçtı. İskender onu süvarileriyle takip etmek istemiş ancak başarılı olamamıştı. Perslerin ordu ağırlıkları ve hazineleri İskender’in eline geçmişti.

Arbela'nın konumu

·         İskender, Arbela savaşındaki zaferinden sonra Babil krallığını yeniden kurdu. Pers kralı Kserkses tarafından tahrip edilen Babil tapınağını yeniden inşa ettirdi.Babil, kadim dünyanın dini merkezi olarak ortaya çıkmış oldu. İskender, kral Darius’un terk ettiği Ermeni eyaletini ele geçirmek için bir Persli asilzadeyi görevlendirdi. Makedon ordusunun bir kısmı da Perslerin başkenti Susa şehrini ele geçirmek için görevlendirilmişti. Perslerin başkent hazinesi ele geçirilmiş büyük miktarda altınlardan bir kısmını kendi memleketine göndermişti. Babil’de olduğu gibi bir Persli asili satraplığa getirmiş ancak ülkenin mali işlerine bir Makedon asili tayin etmişti. İskender, Perslerin asıl vatanı olan Persis eyaletinin merkezi olan Persepolis’i satrap Ariyobarzanes’in  karşı koymasına rağmen ele geçirmişti. İskender, Persepolis’te Kserkses’in krallık sarayını ateşe vermesi barbarlık olarak nitelendirilse de Ahamenid hanedanının sona erdiğini ve Perslerin Yunan şehirlerinde yaptıkları işlerin bir intikamı olarak da değerlendirilmiştir. Persis eyaletinda kış geçirildikten sonra kadim şehirlerden Ekbatan (Hemedan)’a hareket ederek Dairus’un doğudan taze kuvvetlerle ordu çıkarmasının önüne de geçilmiş oldu. Şiraz, İsfahan, Hemedan yoluyla bütün Med ülkesi de ele geçirildi. Bu başarılardan sonra İskender, Yunan müttefik askerlerini terhis etmiş gönüllü olanların orduya katılabileceğini belirtmişti. İskender artık Korinthos başkanı değil artık, Makedon kralı, Mısır firavunu, Babil kralı, Pers şahinşahı idi.

300 Spartalı filminde Pers imparatoru Kserkses (I. Serhas)

7.       Asya seferi sırasında Yunanistan

·         Genellikle İskender seferinde Yunanistan sakindir. Ancak Demostenes’in İskender’in başarısız olduğunu zannetmesi bağımsızlık hedefi için başlangıç görürken İskender’in muzaffer olması üzerine amacına ulaşamamıştı.İskender’İn yönetiminden çıkmak isteyenler bağımsız olmak için harekete geçmeye çalıştılar ancak İskender’in Makedon vekili Antipatros 40.000 askerle onları mağlup etmişti. Yunanlıların bu hareketi nedeniyle İskender, birliğin başkomutanı veya başkanı değil de Yunanlılara karşı Asya Büyükkralı unvanı kullanarak onlardan üstün olduğunu ifade etmiş oldu.

Yunan şehir devletleri