ANADOLU’NUN TÜRKLEŞME SÜRECİ

ANADOLU’NUN TÜRKLEŞME SÜRECİ

·         Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türklerin Anadolu’ya yönelik göç ve fetih hareketleri hızlandı.

·         Anadolu fethinin hızlanma nedeni nedir?  Sultan Alp Arslan’ın fethedilen bölgeyi fetheden komutana “kılıç hakkı” olarak vermesi etkili oldu.

·         Selçuklu komutanları kısa sürede Anadolu’nun önemli yerlerini ele geçirdi. Başlangıçta Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı olan komutan ve beyler, zamanla bağımsız olmaya başladılar.

 

·         Anadolu’da kurulan ilk Türk devletleri hangileridir?

a)       Danişmentliler Beyliği

b)       Saltuklular Beyliği

c)       Artuklular Beyliği

d)       Mengücekliler Beyliği

e)       Çaka Beyliği Beyliği

f)        Türkiye Selçuklu Devleti

Harita-1: Anadolu’da kurulan ilk Türk devletleri

DANİŞMENTLİLER (1080-1178)

·         Selçuklu komutanı Danişment oğlu Gümüştekin Ahmet (Ahmet Gazi) tarafından kuruldu.

·         Merkezi Sivas’tır. Zamanla sınırlarını Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Elbistan ve Malatya’ya kadar genişletti.

·         Türkiye Selçukluları ile sınır sorunları yaşadılarsa da Haçlılara karşı birlikte mücadele ettiler.

·         Ahmet Gazi’den sonra Emir (Melik) Gazi başa geçti. Bu dönemde Danişmentliler; Bizans, Haçlı ve Ermenilerle mücadele ederek Anadolu’da çok güçlendiler. Bu nedenle Sultan Sencer, Emir Gazi’ye “meliklik”(yüksek rütbeli hükümdar ailesinden yönetici) unvanı verildi.

·         Emir Gazi’den sonra Danişmentliler taht kavgası nedeniyle üçe ayrıldı:

                                                                     Şekil-1: Danişmentliler’in üç kısmı

 Danişmentlilerin bu üç kısmına da Türkiye Selçuklu sultanı II. Kılıç Arslan son verdi.

 

·         Danişmentliler’ in Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşmasında katkıları fazladır.

·         “Yağıbasan  Medresesi” Anadolu’da tıp eğitimi veren ilk medresedir. Kayseri Ulu camii ve Amasya Gazi kümbeti onların eseridir.

·         Danişmentname: Anadolu’nun Müslümanlaşmasının destanıdır. Bir nevi Battal Gazi destanının devamı niteliğindedir.

                                                                Resim 1: Battal Gazi destanına hayat veren Cüneyt Arkın

 

SALTUKLULAR (1072-1202)

·         Anadolu’nun doğusunda Selçuklu komutanı Ebu’l Kasım Saltuk tarafından kuruldu.

·         Beyliğin merkezi Erzurum’dur.

·         Saltuk’tan sonra Emir Ali, Ziyaeddin, II. Saltuk (İzzeddin), Muhammed, Mama Hatun,Alaeddin Melikşah başa geçmiş olup bu beyliğe II. Süleymanşah son vermiştir.

·         Türkiye Selçukluları ile sınır anlaşmazlığı yaşasalar da Haçlılara karşı birlikte mücadele ettiler.

·         Saltuklular mimaride gelişmişlerdi. Erzurum’daki Kale Camisi, Tepsi Minare , Ulu Cami, Üç Kümbetler ve Tercan’daki Mama Hatun Kümbeti Saltuklulara ait önemli eserleridir.

 

 

 

MENGÜCEKLİLER (1080-1228)

·         Selçuklu komutanı olan Mengücek Gazi tarafından kuruldu.

·         Merkezi Erzincan’dır.

·          Kemah, Divriği ve Şebinkarahisar dolaylarında hüküm sürdü.

·         Mengücekliler, zaman zaman Danişmentlilerle ittifak yaparak Gürcü Krallığı ve Trabzon İmparatorluğu ile savaşarak topraklarını genişlettiler.

 

M         Mengücek Gazi’den sonra yerine oğlu İshak geçti (1142). Ancak İshak’ın ölümünden sonra çıkan taht kavgaları yüzünden beylik, Erzincan ve Divriği kolu olmak üzere ikiye ayrıldı.

                                                                                Şekil-2:Mengüceklilerin iki kolu

·         Erzincan kolunun ünlü hükümdarı Behramşah’tır. Bu dönemde Erzincan önemli bir ticaret ve kültür

merkezi hâline geldi. Behramşah’ın ölümünden sonra Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Alâeddin Keykubat,

Erzincan koluna son verdi.

 

·         Divriği kolu ise Türkiye Selçuklularına bağlı olarak varlığını sürdürdü. 1228’de tamamen bu devlete katıldı.

·         Mengüceklilerin önemli eserleri arasında Divriği Ulu Cami ve Sitte Melik Kümbeti yer almaktadır.

                                                                    Resim 2: Divriği Ulu cami giriş kapısı işlemesi

ARTUKLULAR (1102-1231)

·         Alp Arslan’ın komutanlarındandır. Alp Arslan’ın oğlu sultan Melikşah’la arası bozulunca Suriye Selçuklularının hizmetine girdi.

·         Suriye Selçukluları, Artuk Bey’e Kudüs yönetimini verdiler.

·         Artuk Bey’in ölümünden sonra oğulları İlgazi ve Sökmen Beyler Diyarbakır çevresine geldiler.

·         Artukoğulları zamanla Anadolu’da üç kol şeklinde yönetim kurdular:

                       Şekil-3:Artukluların üç kolu

·         Eyyubiler, Diyarbakır-Hısnıkeyfa koluna; Karakoyunlular, Mardin koluna; Harput koluna da Türkiye Selçukluları son verdiler.

·         Artuklular yaşadıkları bölgeleri mamur hâle getirdiler. Diyarbakır’daki Ulu Cami, Mardin’de Zinciriye ve Mesudiye medreseleri, Ulu Cami, Babüsur Camisi ve Batman Çayı üzerindeki Malabadi Köprüsü önemli eserleridir.

                                    

                                           Resim -3: Malabadi Köprüsü (Dünyanın en büyük taş kemerli köprüsü)

 

·         Artuklular, bilim adamlarını da korudular. Onların döneminde yaşayan EL CEZERİ, bilim ve teknik alanında çalışmalar yapmış fizikçidir. Robot yaparak çalıştırdığı kabul edilir.

                                                                 

 

                                                    ÇAKA BEYLİĞİ (1081-1093)

    ·        Türk tarihinde Türk donanmasının kurucusu kabul edilir.

           ·         Bir ara Bizans’ın eline esir düşmüş sonra serbest kalarak İzmir’de Beyliğini                              kurmuştur.

            ·         İstanbul’u kuşatmak için Peçeneklerle ittifak kurması üzerine Bizanslılar I.                               Kılıç   Arslan’ı Çaka Bey’e kışkırtarak onun ölümünü sağladılar.

  

            Harita-2: Çaka Beyliği

Anadolu’da Kurulan Diğer Beylikler

Beyliğin Adı	Kurulduğu yerler
Sökmenliler (Ahlatşahlılar) (1100-1208)	Van, Erçiş, Tatvan, Muş
İnançoğulları(Ladik Beyliği) (1261-1368)	Denizli, Ladik
Dilmaçoğulları (Togan Ars- lanoğulları) (1085-1394)	Bitlis, Erzen
İnaloğulları (1098-1183)	Diyarbakır, Ergani
Tanrıvermişoğulları (1081- 1093)	Efes
Çubukoğulları (1085-1213)	Harput