ROMA TARİHİ -4 /Roma Meclis ve Yöneticileri

 

ROMA’DA CUMHURİYET DÖNEMİ (RES PUBLICA) MÖ 509-MÖ 27

Roma’nın yönetimi tam olarak olmasa da eşit haklara ve sorumluluklara sahip vatandaş statüsündeki her bireyin doğrudan yönetime katılımını gerektirirdi. Roma’da bir bürokrasi gelişmediği için yönetim erkini ç önde gelen birkaç ailenin mensupları yerine getirirdi. MÖ IV. yüzyılda Roma’nın en zengin ve güçlü ailelerine mensup olanlar memuriyetler ve rahiplikler için birbirleriyle mücadele ederlerdi.

Roma Cumhuriyet dönemi

Plebler en yüksek memuriyetlere seçilme hakkı talep ederlerken birçok aristokrat buna yanaşmıyordu. Roma’nın idaresinde en üst yetkili MÖ 366 yılından itibaren consul’ler olmuştur. Consul’lerin görevi öncelikle orduya komutanlık etmekti. Şehirde oldukları zaman senatoya başkanlık ederler, halk meclislerinin oturumlarına katılırlar, halkın şikâyetlerini dinleyip bu konularla ilgili karar verirlerdi. Aynı zamanda dini işlevleri de vardı.  

Roma'da sınıflar

Praetor önceleri consul’lerin sıfatıyken zamanla ayrı bir memuriyet halini aldı. Praetor başlangıçta bir yıl görev yapmak üzere seçilen ve consul’ler çeşitli sebeplerle (özellikle savaşlar nedeniyle) Roma dışında bulunduğu sırada yönetimi yerine getirirlerdi. Praetorlar gerektiğinde ordunun komutasını da üstlenir, kamuyla ilgili meselelere bakar, vatandaşlar arasında çıkan çeşitli anlaşmazlıklar hakkında da karar verirlerdi.  Praetorluk makamnına zamanla pleb sınıfından temsilciler de seçilebilirdi. MÖ 242’den itibaren praetor’ların sayısı ikiye daha sonra da sınırların genişlemesiyle sayıları da artacaktır. Yayınladıkları bildirilerle Roma hukukunun yerleşmesine etki ettiler.

Consuller şehirde olmadığında şehri yönetirler

Aedilis MÖ 5. yüzyıl başlarında plebler aedilis adında ve görevlendirdikleri pleb tribunus’larına görevlerinde yardımcı olmakla yükümlü 2 görevli seçmeye başlamışlardı. Aedilis’lerin yardımcılarıyla birlikte sayıları dörde çıkmıuştır. MÖ 366 yılında aedilis curulis adıyla patricii sınıfı da kendi aedilis’lerini seçmeye başladı. Bu görevlilerin görevleri bugünkü belediyelerin görev alanına giren işlerden oluşmaktaydı.  Belli başlı şu görevleri vardır: Tapınak, kanalizasyon, su yolları bakım ve tamiri, binaların bakımı, kamu ahlakının korunması, Pazar yerlerinin denetlenmesi ve oyunların düzenlenmesidir.

Temsili Roma senatusunda Aedilis'ler belediye görevleri yapar

Quaestor, bu görevliler MÖ V. yüzyılın ortalarından beri görev yapmakta olup genel olarak maliye görevlileri şeklinde tanımlayabileceğimiz quaestor’lar hazinenin sorumluluğunu üstlenmekle birlikte bir başka görevleri de komutanların askeri seferler için kendilerine verilen bütçeyi de denetlerlerdi. Önceleri sayıları 2 iken zamanla sayıları artmıştır.

Temsili Quaestor, maliyeci

Pleb tribunus’ları önemli memurluklardan biriydi, consul’ler ve praetor’lar gibi meclisleri toplanmaya çağırma ve tasarı sunup oylama yaptırma hakkına sahipti. Consul’lerin ve diğer magistratların aldıkları kararları veto etme hakları vardı. Böylelikle vatandaşların, özellikle de pleb’lerin haklarını garanti altına alma işlevleri vardı. Fakat bu tür yetkileri sadece şehrin sınırları içerisinde geçerliydi. Örneğin askeri sefere çıkmış bir komutanın kararları üzerinde herhangi bir veto hakları bulunmuyordu.

Temsili Pleb tribunus (halk meclisi)

Censor yıllık olarak seçilmeyen tek memurluk censor’luktu. Bu göreve consul’lük yapmış isimler arasından iki kişi seçilir ve genellikle seçimler beş yılda bir yapılırdı. Seçimle başa gelen censor’ların görev süresi ise yaklaşık 18 aydı. Censor’lar kimin Roma vatandaşı olup olmadığına karar verirken aynı zamanda vatandaşların varlıklarına göre ait oldukları sınıfları da belirliyorlardı. Censor’luk bu bakımdan önemli bir memuriyetti ve MÖ IV. Yüzyılın sonlarından itibaren senatoyu da belirlemeye başlamalarının ardından daha da büyük bir önem kazandılar.

Temsili Censor, sınıfları belirler

Senato (Senatus) Roma’nın en önemli erkidir. İlk dönemlerde üyeleri üç yüz iken zamanla altı yüze çıkarıldı. Önceleri danışma organı iken zamanla dini, siyasi gücü 7artan Senato sadece bir consul veya praetor tarafından toplanmaya çağrılabiliyordu. Bu hak daha sonraları pleb tribunus’larına da tanındı. Senato kendisini toplanmaya çağıran yetkili başkanlığında toplanırdı. Toplanma yeri ise genellikle tapınaklardı. Senato müttefiklerden veya düşmanlardan gelen elçi heyetlerini kabul eden, consul’lerin ve praetor’ların askeri görevlerini belirleyen bir yönetim erki görevi de yapardı.

Comitia Centuriata Centuria Meclisi yalnızca imperium yetkisi bulunan bir yetkili tarafından toplantıya çağrılabilen ve en eski meclis niteliğindeki organdı. Askeri esaslara göre düzenlenen bir yapısı vardı.

Comitia Centuriata Centuria meclisi

Roma’da en üst görevliler consüllerdir. Romalının görevde yükselmesi “cursus honorum” olarak adlandırılır. Soylu ilk önce quaestor, sonra aedilis veya pleb tribunus,  en sonunda quaestor ve consül olunabilirdi. Ancak bu görevler onursallık üzerine kurulu idi.  Bu görevlilere herhangi bir ödeme yapılmaz bu konumdakilerin zengin olması gerekirdi.