OSMANLI DEVLET İDARESİ

·         OSMANLI DEVLET İDARESİNİ OLUŞTURAN UNSURLAR

·         Osmanlı devlet idaresi seyfiye (askerî bürokrasi ve yönetici), ilmiye (din, eğitim ve hukuk bürokrasisi) ve kalemiye (sivil bürokrasi, mali ve ekonomik işler) şeklinde birbirini tamamlayan üç bölümden oluşurdu.

Şekil 1: Osmanlı devlet idaresi

·         Osmanlı devlet idaresinde görev almanın ön koşulu nedir?

ü  Bu üç sınıf üyelerinin Müslüman olma zorunluluğu vardı.

·         Osmanlı devlet idaresinin Osmanlı’ya kazandırdıkları nelerdir?

ü  Bu sınıfların birlikteliği sayesinde Osmanlı Devleti güçlü bir merkezî otoriteye sahip oldu.

ü  Bunun sonucunda da üç kıtaya hükmeden büyük bir imparatorluk konumuna erişti.

 

·         Bu sınıfların görevleri şunlardı:

·         Seyfiye (Askerî Bürokrasi):

·         “Kılıç sahibi” anlamına gelen askerî sınıfı temsil ederlerdi.

·         Osmanlı Devleti fetih ve gaza temeli üzerine oturtulduğu için uzun süre seyfiye, yönetici sınıfın en etkili kanadını oluşturdu.

·         Seyfiye sınıfı üyelerinin yönetim ve askerlikle ilgili yetki ve sorumlulukları vardı.

·         Seyfiyenin Divân-ı Hümâyundaki temsilcileri vezir-i âzam, vezirler, kaptan-ı derya ve yeniçeri ağası idi.

·         Seyfiye sınıfının taşradaki temsilcileri ise; eyaletleri yöneten beylerbeyleri ile sancakları yöneten sancak beyleri idi.

Şekil 2: Seyfiye sınıfının temsilcileri

·         Bu görevliler bulundukları yerlerde buyrukları altındaki diğer görevlilerle birlikte merkezden gelen emirleri uygularlardı.

·         Yönetim dışında askerlik görevi de bulunan seyfiye ülkenin iç ve dış güvenliğinin sağlanmasından sorumluydu.

 

·         Kalemiye (Sivil Bürokrasi):

·         Osmanlı Devleti’nde bürokrasi sınıfını oluşturan bu grup genelde idari ve mali işlere bakarlardı.

·         Kalemiyenin Divândaki temsilcileri Anadolu ve Rumeli defterdarları ile nişancı idi.

·         Devletin iç ve dış yazışmaları, hazine arazileri ile ilgili kayıtların tutulması da kalemiye sınıfının göreviydi.

·         Ayrıca başta reisülküttap olmak üzere Divân toplantılarının bürokratik işlemlerini yürüten kâtipler ile ülke genelindeki her türlü yazışma işlerini yerine getiren memurlar da kalemiye sınıfına dâhildi.

Şekil 3: Kalemiye sınıfının temsilcileri

·         İlmiye (Din, Eğitim ve Hukuk Bürokrasisi):

·         İlimle uğraşan sınıf anlamına gelir.

·         İlmiye sınıfı mensupları medreselerde iyi bir eğitim gördükten sonra divanda ve diğer idari birimlerde görevlendirilirlerdi.

İlmiye temsilcileri kimlerdir?Mensubu olma şartı nedir?

·         Divândaki temsilcileri kazasker ve şeyhülislam; taşradaki temsilcileri ise kadılardı.

·         İlmiye sınıfından olan şeyhülislam ise gerekli durumlarda divana katılırdı.

·         Bunun dışında ilimle uğraşan müderrisler de bu gruba dâhildi.

·         İlmiye sınıfı mensupları Müslüman olmak zorundaydı.

 

İlmiye sınıfının Osmanlı’daki yeri:

·         İlmiye sınıfı dinin Osmanlı Devleti’ndeki yeri dikkate alındığında aslında yönetici sınıfın en önemli unsurları kabul edilirler.  Bu duruma kanıt olarak Fatih Dönemi’ne kadar vezir-i âzamların önemli kısmı ulema(ilmiye mensubu) kökenli idi.

·         Diğer yandan şeri (İslam hukuku) devlet esasına göre kurulmuş olan Osmanlı Devleti’nde gerek devlet idaresinde gerekse toplum düzeninde ilmiye sınıfı son derece büyük öneme sahiptir.

 

·         İlmiye sınıfı görevleri ve görevlileri:

·         Devlet idaresi, adalet, ilim ve tedris (eğitim-öğretim) gibi çeşitli vazifelerden sorumluydu.

·         İlmiye sınıfının Divânı-ı Hümayundaki temsilcilerinden olan Kazaskerler’dir.

Kazaskerlerin görevleri:

ü  Divâna gelen davaları dinler ve karara bağlarlardı.

(Şehir ve kasabalarda ise yargı ve adaletle ilgili görevleri kazaskerler adına kadılar yerine getirirdi.)

ü  Kadıların atanması, denetlenmesi ve terfileri bağlı bulundukları kazasker tarafından yapılırdı.

ü  İlmiye sınıfı, yargının yanı sıra ülkedeki tedris (eğitim) hizmetlerinin yerine getirilmesinden de sorumluydu.

ü  Osmanlı sınırları içerisinde açılacak medreselerin ve medreselerdeki müfredatın belirlenmesi;

ü  kadı ve müderrislerin tayin edilmesi de kazaskerlerin sorumluluğunda idi.

 

·         Şeyhülislam ve görevleri:

·         Divanda alınan kararların İslam dinine uygun olup olmadığı da bu sınıfın görevidir.  Bu yetki Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfının başı olarak kabul edilen şeyhülislam tarafından kullanılırdı.

·         Osmanlı padişahları da kararlarını uygulamadan önce şeyhülislamdan fetva isterlerdi.

·         Ayrıca şeyhülislam çeşitli konularla ilgili olarak halktan gelen soruları İslamiyet’e uygunluğunu değerlendirerek cevaplandırırdı.

 

Şekil 4: İlmiye sınıfının temsilcileri

 

Taşra teşkilatı

·         Osmanlı taşra teşkilatı içinde yer alan başlıca yönetim birimleri kaza, sancak ve eyalet idi.

Şekil 5: Taşra teşkilatı

·         Kaza(İlçe) ve Kadılar:

·         Kazaların başında ilmiye sınıfına mensup kadılar bulunurdu.

·         Kadıların idari, ilmî ve adli konularda oldukça geniş yetkileri vardı.

·         Osmanlı Devleti, kadıların işlerine pek müdahale etmezdi. Böylece kadıların vereceği karalarda hür iradelerini kullanmalarına yardımcı olurdu.

·         Kadılar, bulunduğu kazada devletin şeri ve örfi kanunlarını uygular, merkezden gelen emirleri yerine getirirdi.

·         Bir yargıç olarak insanlar arasındaki anlaşmazlıkları mahkemelerde çözüme kavuştururdu.

·         Ayrıca kazadaki devlet görevlilerinin bütün uygulamalarını yargı denetiminden geçirirdi. Kadıların adli işler dışında evlenme, boşanma, vakıf kurma, kiralama, vekâlet verme, alım satım gibi işlemlerin karara bağlanması gibi görev ve sorumlulukları da vardı.

Şekil 6: Taşra teşkilatı yöneticileri

·         Kadıların verdiği kararlar şeriye defterlerine kaydedilirdi.

·         Kadılar, çözemediği davaları, halkın istek ve şikâyetlerini ise merkeze yani divana iletirlerdi.

·         Kadılar, bulunduğu kazada belediye hizmetlerini de yerine getirirlerdi.

·         Ayrıca ticaret işlerini denetler, günlük hayatın sorunsuz şekilde yürümesini gözetirdi.

·         Kazada merkezî otoritenin devamı ve asayişin sağlanmasından sorumlu subaşı ve asesbaşı gibi zabıta kuvvetlerinin başındaki görevliler de kadıya bağlıydı.

·         Kadılar, sorumlu bulundukları bölgelerdeki vergilerin sorunsuzca toplanmasında da yetki sahibiydi.

·         Kazalara bağlı nahiyelerde ise bütün bu görevler kadının atadığı naip tarafından yerine getirilirdi

KONUYLA İLGİLİ ETKİNLİK

1.       Osmanlı taşra teşkilatı içinde yer alan başlıca yönetim birimleri ……………, ……………. ve …………………tir.

2.       Kadının nahiyelerdeki temsilcisi ……………….…..tir.

3.       Kadı ve müderrislerin atamalarını yapan yönetici ………………………………..dir.

4.       Divan’da alınankararların dine uygunluğunu denetleyen yönetici ………………………dır.

5.       Askeri ve yönetici bürokrasiye ……………………….. ad verilmektedir.

6.       Osmanlı’da din, eğitim ve hukuk işlerini yürüten sınıfa ………………………….. denir.

7.       Kazaların yöneticisine ………………………… denir.

8.       Zamanla dış işleri bakanı olan Osmanlı yöneticisi …………………………………..’tır.

9.       Yazışma ve mali işleri yürüten sınıfa ……………………… denir.

10.    Reisülküttapların yardımcılarına ………………………. denilirdi.

11.    Osmanlı’da eyalet valisine …………………………… denirdi.

12.    Osmanlı’da bütçey ve gelir-gideri denetleyen yöneticiye  …………………………. denirdi.

13.    Kadılar kararlarını ……………………………………. Defterlerine yazarlardı.

14.    Padişahın vekili olan yöneticiye ……………………………………  …………………..denir.

15.    Kalemiye sınıfı temsilcilerini yazınız.

 

16.    İlmiye sınıfı temsilcilerini yazınız.

 

17.    Seyfiye sınıfı temsilcilerini yazınız.

 

18.    Kadıların görevleri nelerdir?