ROMA TARİHİ -77- Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (Diodetianus, 284-305)

Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (Diodetianus, 284-305)

Diodetianus

·         İlk dönemleri:

·         240’te Dalmatialı (Dalmaçya) bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmişti.  

·         Aurelianus (Aurelian, 270-275)  döneminde 270’li yıllarda Moesia’da(Roma’da bir eyalet) komutanlık yapmıştı.

·         Carus’un(282-283) 283 tarihli Sasani seferine katıldığından Carus ona “protectores domestici” ( muhafız alayı komutanı ) olarak tefi ettirir.  

protectores domestici

·         İmparator olması:

·         Numerianus’un(283-284)  284’te öldürülmesi üzerine askerleri tarafından imparator ilân edilir.  Numerianus’un öldürülmesinde rolü olduğu düşünülen Valerius Dipcles Aper’i öldürdü. Diocletianus’un 284’te Carinus’u Margum (Orosje, Morova nehri) denilen yerde yapılan savaşta yenilgiye uğratıp imparator olur.

 

·         Dominatus dönemi başlıyor:

·         Dominatus dönemine geçme nedenleri

1.       Roma’ya kuzeyden German ve doğudan önce Parthlar sonra Sasanilerin saldırıları,

2.       İçteki ayaklanmalar

3.       Aynı anda birden fazla imparatorun tahtta iddia etmesi ve

4.       İmparatorluğun geniş sınırlarının tek bir hükümdar tarafından kontrol altında yönetilemeyeceğinin anlaşılması  

·         Bu nedenlerle Diodetianus “principatus”(MÖ 27-MS 284) denen ve imparatorun tüm yetkilerle “birinci yurttaş” statüsüyle sahip olduğu önceki yönetim biçimini terk ederek, “dominatus”(MS 284-476/565) denen ve imparatorun mutlak yönetiminin tartışmasız olduğu bir yönetim biçimini benimsenir.

·         Dominatus monarşik yapıda olan bir yönrtimdir. Diocletianus imparatorluğun mutlak hâkimi olmasına rağmen, bu kadar geniş toprakları tek başına yönetemeyeceğinin ayrımına vardı. Bu nedenle, askeri ve yönetim alanda güvendiği bir arkadaşı olan Maximianus’a “augustus”(Roma imparatorluğunu kuran Gaius Julius Caesar Octavianus’a ithafen veliaht veya ortak impartor unvanı) unvanı vererek 286’daimparatorluğun yönetimine ortak yaptı.

·         “Augustus” unvanı ile birlikte Diocletianus Nikomedeia’da(İzmit’te yer alan Bitinya’nın merkezi), Maximianus ise Mediolanum’da (Milano)yerleşmeye başladılar.

·         Diocletianus ve Maximianus (Diodetianus ile müşterek 286-305 ve tek başına 307-308) 286-290 yılları arasındaki dönemi Roma sınırlarının güvenliği ve isyanları bastırmakla geçirdiler. Maximianus’un komutanlarından Carausius, korsanlara karşı savaşırken, bu kez kendisi aynı işi yapmaya başlayarak 287’de kendini imparator (İmperium Britanniarum) ilan eder. Britannia’yı ele geçirdikten sonra Gallia’nın da bir kısmını işgel etse de on üç yıl sonra kendi askerleri tarafından öldürülür.

Roma Britanyası

 

·         Tetrarkhia yönetimi:

·         293’te iki başlı yönetim biçimi, yerini, Tetrarkhia denilen dörtlü bir yönetime bıraktı. Bu yeni rejimde iki augustus ile her birinin yanında birer caesar (augustus veliahtı anlamındadır)  yer alacaktı.

·         İki augustus olarak Diocletianus ve Maximianus kendilerine birer caesar seçeceklerdi. Diocletianus’un caesar'ı Galerius olurken, Maximianus’un caesar’ı I. Constantius oldu.

·         Doğuda; Diocletianus, caesar'ı Galerius ile birlikte imparatorluğun Doğu yansında hüküm sürer.

·         Batı’da; Maximianus caesar'ı I. Constantius ile Batı yarısında hüküm sürer.

·         Bu bölünmeyle Roma İm yönetimi resmen ikiye bölünmüş oldu ancak amaç “augustus” veya “augustus”ların ölümü halinde ülkenin imparatorsuz kalmamasıdır. Augustus’lar ölürse Caesar’lar augustus olacaklar, onlar da yeni caesarlar seçeceklerdi.

Tetrarkhia yönetimi

 

·         Carausius  ve Allectus isyanı:  

·         Yeni yönetime karşı isyanlar bastırılmaya başlandı. Maximianus’un caesarı Constantius, Britannia ve Gallia’nın bir kısmını ele geçiren Carausius’a karşı harekete geçti. Constantius, Carausius’un donanmasının bulunduğu Gesoriacum (Fransa’da bir şehir, Boulogne) limanını kapatarak, kenti kuşattı ve neticede şehir 293’te ele geçirildi.  Carausius daha sonra kendi adamlarından Allectus tarafından öldürüldü. Britannia’da bu kez Allectus hüküm sürmeye başladı fakat birkaç yıl sonra Constantius tarafından 296’da öldürüldü.

·          Akhilleus ve Domitianus isyanları (297):

·         Aleksandreia’da (Büyük İskender’e ithafen İskenderiye) Akhilleus ve Domitianus isyan ederler Diocletianus Aleksandreia’yı ele geçirdi ve isyancıları öldürdü.

·         Quinquegentanei ile savaş:

·         297’de Maximianus Kuzey Afrika’ya geçerek Numidia topraklarına saldıran Mauretania’daki Quinquegentanei kabilesini mağlup etti.

·         Sasanilerle savaş:  

·         Sasani tahtında bulunan Narseh(Narses/Narseus,293-302) giderek güçleniyordu. Diocletianus’un caesarı Galerius Sasanilerle savaşmak üzere Doğu’ya gitmişti. Diocletianus da ona yardım için arkasından gitse de Galerius, Armenia’da Narseh’i mağlup eder Sasani başkenti Ktesiphon’u ele geçirir. Sasaniler,  Romalıların ağır şartlı barışını kabul eder.

·         Diocletianus’un çekilmesi:

·         Diocletianus yönetimini caesarlarına bırakarak, tahttan ayrılma kararını Maximianus’a açar.  İkisinin de ortak kararı ile 305’te Diocletianus ve Maximianus görevlerini, iki caesara Constantius ile Galerius’u devrederler. Roma’da imparatorluk yönetimi Constantius ile Galerius’un yetkisindedir. Yeni caesarlar olarak  Flavius Valerius Severus ve Maximinus Daia seçilir.

Maximianus 

·         Batı’da Constantius ve caesarı Severus, Doğu’da Galerius ve caesarı Maximinus Daia egemen olacaktı.

·         Maximianus 310’da Marsilya’da öldürüldü veya intihar etti. Diocletianus ise olasılıkla 313’te hayata ölür. Diocletianus’un büyük bir çabayla kurduğu tetrarşi sistemi çökmüştür.

Constantius 

·         Diocletianus’un reformları:

·         Büyük eyaletlerin yönetimini güç olduğunu ve idarecilerinin isyan etmeye güçlerinin oladuğunu gördüğünden eyaletleri küçülterek sayılarını neredeyse ikiye artırmıştı.

·          Eyaletleri dioecesis’ler(imparatorluk muhafız komutanı) halinde gruplamak olmuştur. Sayılan 12’yi bulan dioecesis’lerin her birinin idaresi de vicarius denen atlı sınıfından bir görevliye verilmiştir.

·         Sivil ile askeri yönetimi birbirinden ayırmıştır.

·         Ordudaki asker sayısını da artırmış, sınır güvenliğine özel önem vererek sınırlardaki karakolları güçlendirmiştir.

·          Yapılan işlerin masrafı için bir çeşit narh sistemi (edictum de pretiis) uygular.

·         Yüksek enflasyonu azaltam için bazı ürünlerin yüksek fiyata satılmasını önlemiştir.  

·         İmparatorluğun birliğinin sağlanmasında Roma’nın geleneksel dinine önem veriyor ve tüm Romalılardan pagan tanrılarına tapmalarını istiyordu. Bu nedenle, Hıristiyanlar cezalandırıldı.