TÜRK İSLAM TARİHİ

TÜRK İSLAM TARİHİ

Talas Savaşı (751

•         Taraflar; Çinliler ve Araplarla Türkler

•         Nedenleri;

1. Çin’in Orta Asya’da egemenlik kurmak istemesi

2. Türklerin Araplardan yardım istemesi

•         Sonuçlar

1. Orta Asya'nın Çin egemenliğine girmesi engellenmiştir.

2. Türkler, bu savaştan sonra guruplar halinde İslamiyet'i kabul etmeye başlamışlardır.

3. Çinlilerden kâğıt yapım tekniği öğrenilmiştir.

Talas savaşı tarafları

İlk Türk Arap İlişkileri 

·         Hz  Ömer döneminde İslam ordularının İran’ı fethetmeleriyle ilk ilişkiler kuruldu.

·         Hz Osman zamanında Kafkasya'ya yönelen İslâm orduları Hazar Türkleri tarafından durdurulmuştur.

·         Maveraünnehir bölgesini alan Emeviler, Orta Asya'ya girmek istediklerinde Türgişler tarafından engellenmiştir.

·         Abbasiler dönemindeyse Türkler İslam devletinde askeri ve idari görevler üstlenmeye başlamışlardır.

Emeviler (661-750)

Türklerin İslamiyet'i Kabul Etme Nedenleri

1.       İslamiyet’teki tek tanrı (Allah) inancı ile Gök Tanrı inancı arasında pek fark bulmamaları

2.       Ahiret inancı (cennet ve cehennem) ve kurban kesme benzerlikleri

3.       Cihad fikriyle, fetih fikrinin birbiriyle bağdaşması

Türklerin İslam Dünyasındaki Etkinlikleri ve Hizmetleri:

1.       İslamiyet'i her türlü iç ve dış tehlikelerden korumuşlardır.

2.       İslamiyet ' in yayılmasına ve bir dünya dini olmasına katkıda bulunmuşlardır.

KARAHANLILAR (840–1212)

Karahan bayrağı

·         Karluk, Yağma ve Çiğil adlı Türk toplulukları tarafından kurulmuştur.

·         Türkistan’da kurulan ilk Türk İslam devletidir.

·         Yöneten ve yönetilenlerin Türk olması milliyetçilik belirtisidir.

·         Bilinen ilk hükümdar Bilge Kül Kadir Han'dır.

·         Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında, İslamiyet benimsenmeye başlamıştır.

·         En parlak dönemlerini Yusuf Kadır Han zamanında yaşamışlardır.

·         Yusuf Kadir Han'ın ölümünden sonra, taht kavgaları ve Gaznelilerle mücadele devleti yıpratmış, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmışlardır.

·         Hakimiyet anlayışları, saray örgütlenmesi, merkez ve taşra teşkilatları ile askeri örgütlenmeleri İslam öncesi Türkler ile benzerlikler gösterir.

·         Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.

·         Bu durumlar milli benliklerini koruduklarını gösterir.

·         Uygur alfabesini kullanmaları milliyetçi olduklarının göstergesidir.

·         Öşür ,cizye ,şer’i hukuk ve medrese kavramlarını kullanmaları İslam’ı benimsediklerinin kanıtıdır.

·         İlk Türk İslam eserleri bu dönemde kaleme alınmıştır; Kutadgu Bilig , Divan-ı Lügat’it Türk, Divan-ı Hikmet ve Atabet’ül Hakayık

GAZNELİLER (962-1183)

·         Afganistan ve Kuzey Hindistan’da kurulmuş bir Türk -İslam devletidir.

·         En önemli hükümdarları Gazneli Mahmut’tur.

Gazneliler, sınırları  ve bayrakları

·         Hindistan’a yaptığı seferlerle;

1.       Ganimet elde etme ve

2.       İslam’ı yayma temel amaçtır.

·         Gazneli Mahmut’un İran’da kurulan şii Büveyhoğulları’na karşı Abbasi halifelerini koruması üzerine halife tarafından ona Sultan unvanı verilmiştir. Bu olay Gazneli sultan Mahmut’un otoritesini güçlendirirken, Türkler İslam dünyasının siyasi koruyucusu olmuşlardır.

Gazneli Mahmut

·         Gazneli Mahmut’tan itibaren güçlerini kaybeden Gazneliler sultan Mesut döneminde Selçuklularla yaptıkları Dandanakan Savaşı’nı kaybederek yıkılış devrine girdiler.

·         Gaznelilerin egemen oldukları topraklarda farklı etnik yapıların bulunması devletin dağılmasını hızlandırmıştır.

BÜYÜK SELÇUKLULAR (1040-1157)

·         Selçuklular Oğuzların Kınık Boyu’na mensuplardır.

·         Devlete adını veren Selçuk Bey, Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşı olarak görev almaktaydı.

·         Devletle arası bozulunca kendisine bağlı Oğuzlarla birlikte Samanoğulları’na bağlı olan Cent şehrine gelerek bu devletin sınırlarını korumaya başlamıştır.

Tuğrul ve Çağrı Beyler dönemi

·         Selçuklular, Samanoğulları’nın Gazne ve Karahanlılar arasında paylaşılmasını kabul etmemiştir.

·         Selçuk Bey’in ölümü üzerine Tuğrul ve Çağrı beyler başa geçerler.

·         Dandanakan Savaşı

Selçukluların gittikçe güçlenmeleri Gazneli Sultanı Mesut’u harekete geçirmiş,  Horasan’ın egemenliği için yapılan Dandanakan Savaşı’nı Selçuklular kazanmıştır (1040).

Bu savaşın sonucunda;

1.       Selçuklu Devleti’nin kuruluşu resmileşmiştir.

2.       Gazneliler ise yıkılış devrine girmiştir.

Büyük Selçuklular

Selçukluların Anadolu’ya girişleri

·         Selçukluların Anadolu’ya ilk girişleri 1015 tarihinde kendilerine yeni yurt bulmak için Çağrı Bey’in komutasında keşif akınlarında bulunmuşlardır.

·         Keşif sonucunda,

1.       Anadolu’nun yerleşmeye uygun olduğu görülmüştür.

2.       Aynı zamanda burada güçlü bir devletin olmadığı anlaşılmıştır.

Pasinler Savaşı (1048) :

·         Büyük Selçuklukluların Bizans’la yaptıkları ilk savaştır.

Bağdat Seferi

·         Sultan Tuğrul Bey Abbasi halifesini şii Büveyhoğulları’na karşı yaptığı seferle himaye altına almıştır.Tuğrul Bey halifenin elinden siyasi yetkileri alarak ona sadece dini yetkileri bırakmıştır. Tuğrul Bey’in laik yönetime benzer bir yönetim benimsediğinin göstergesidir.

Alp Arslan dönemi

Malazgirt Savaşı (1071) :

·         Savaşın nedeni; Bizans’ın artan Türk etkinliğini Anadolu’da sonlandırmak (Türkleri Anadolu’dan atmak)

·         Sultan Alparslan komutasındaki Türk ordusu Bizans tarafındaki paralı Türk askerlerinin de desteğiyle galip gelmiştir.

·         Sonuçları:

1.       Anadolu kapıları Türklere açılmıştır.

2.       Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.

3.       Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.

4.       Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.

Anadoluda kurulan ilk beylikler

·         Danişmendliler (Sivas), Mengücekliler (Erzincan), Saltuklular (Erzurum), Artuklular (Mardin ve Harput tarafları) ve Çaka beyliği (İzmir)

·         Bu beylikler Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasında ve bayındır hale getirilmesinde etkileri vardır.

Melikşah dönemi

·         Sultan Melikşah dönemi devletin en güçlü devridir.

·         Melikşah’ın ölümünden sonra hanedan üyeleri arasında taht kavgaları yaşanmıştır. Melikşah’ın ölümünden Sultan Sencer’in başa geçmesine kadar olan döneme Fetret dönemi denilmektedir. Bu durum Eski devlet geleneklerinin devam ettiğinin göstergesidir.

·         Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurulduğu dönemdir. Devletin hanedanın ortak malı anlayışının devam ettiğinin göstergesidir.

·         Sultan Sencer döneminde yapılan Katvan Savaşı’yla yıkılma devrine geçilir.

·         Devletin yıkılma nedenleri

1.       Taht kavgaları

2.       Katvan Savaşı’nın etkisi

3.       Oğuzların İsyanı

4.       Batınilerin faaliyetleri

5.       Abbasilerin zararlı çalışmaları

6.       Atabeylerin bağımsızlıklarını ilanları

Atabeylikler

·         Atabey:  Selçuklu şehzadelerini eğitmekle görevlendirilen tecrübeli devlet adamlarına atabey denir. Atabeyler, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ettiler.

TOLUNOĞULLARI

·         Abbasilerin Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet Bey tarafından kurulmuştur.

·         Güçlü ordu kurarak Mısır ve Suriye’ye egemen olmuştur.

·         Mısır’da kurulan ilk Türk devletidir.

·         Tolunoğlu Ahmet Bey Mısır’da kurduğu dini ve sosyal tesislerle ülkeyi bayındır hale getirmiştir.

·         Nil Nehri çevresinde bentler ve su kanalları yaparak tarımı geliştirmiştir.

·         Yöneticilerinin Türk halkının Arap olması yıkılmalarının en önemli nedenidir. Bir bölgede etkin ve uzun ömürlü olabilmek için sadece yönetim ve askeri güç yeterli olamamaktadır.

AKŞİTLER (İHŞİTLER)

·         Abbasilerin Mısır valiliğine atadığı Muhammed bin Toğaç tarafından kurulmuştur.

·         Hicaz (kutsal topraklara) hakim olan ilk Türk devletidir.

·         Yöneticilerinin Türk halkının Arap olması yıkılmalarının en büyük nedenidir.

HARZEMŞAHLAR

·         Atsız adlı Türk beyi, Büyük Selçukluların zayıflamasından yararlanarak bağımsızlığını ilan etmiştir.

·         Anadolu Selçuklu hükümdarı I. Alaaddin Keykubat, Harzemlilere Moğollara karşı bir ittifak kurulmasını önerdi. Harzemliler bunu reddederek Doğu Anadolu'yu almaya çalıştılar.

·         Bu durum Yassı Çemen Savaşı’na neden oldu.
Harzemliler, Yassı Çemen Savaşı’nda yenildi (1230) ve tarihten silindi.

EYYUBİLER        

·         Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur.

·         Sınırları Suriye ve Irak’a kadar genişletmişlerdir.

·         Hıttin Savaşı’yla (1187)  Haçlıları yenilgiye uğratarak Kudüs’ü geri almayı başarmıştır.

MEMLUKLULAR

·         Aybey, Memluklu Devleti’ni kurdu.

·         Sultan Kutuz zamanında, Memluklular, Moğolları yenilgiye uğratan tek Türk- İslam devletidir.

·         Sultan Baybars, Abbasilerin yıkılışıyla sona eren Abbasi halifeliğini himaye etmesinin amacı, İslam dünyasının liderliğini ele geçirmektir.

·         Osmanlılarla yaptıkları Mercidabık ve Ridaniye savaşlarında yenilgiye uğrayıp tarih sahnesinden çekilmişlerdir.

·         Memluklularda diğer Türk devletlerinde farklı olmak üzere her komutanın hükümdar olma hakkı vardır.

·         Bu durum;

1.       Farklı hanedanların başa geçmesine

2.       Sık sık taht kavgalarının yaşanmasına yol açmıştır.

MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196-1227)

·         Cengiz Han tarafından kurulmuştur.

·         Tarihte ilk defa Moğol kabileleri bir bayrak altında toplanmıştır.

·         Çin’de egemenlik sağlandıktan sonra Batı’ya seferler düzenlenerek Ön Asya’ya kadar sınırlarını genişletmişlerdir.

·         Cengiz Han ölümünden önce ülkeyi oğulları ve torunları arasında paylaştırmıştır.

·         Çin’de kurulan Kubilay Hanlığı Çinlileşirken diğer Moğol hanlıları Türklerin çoğunlukta bulundukları bölgelerde kurulduklarından Türkleşip Müslümanlaşmışlardır.Bu durum kültürlerinin zayıflığını gösterir.

1.       İlhanlı Hanlığı:Cengiz Han’ın torunu Hülagu Han tarafından İran’da kurulan İlhanlılar Kösedağ Savaşı’nda Türkiye Selçuklu Devleti’ni yenilgiye uğratmıştır.

2.       Altın-orda Hanlığı: Cengiz Han’ın torunu Batu Han tarafından Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur.

3.       Çağatay Hanlığı: Cengiz Han’ın oğlu Çağatay Han tarafından kuruldu. Orta Asya’nın büyük bölümünü ele geçirdiler.

4.       Kubilay Hanlığı: Çin bölgesinde Kubilay Han tarafından kurulmuştur. Ancak Çin nüfusunun yoğunluğu onların sonunu hazırlamış ve bu devlet zamanla Çinlileşmiştir.

TİMUR İMPARATORLUĞU

·         Çağatay Hanlığı’nda bir bey olan Timur devletin karışıklık içerisinde bulunmasından faydalanarak devletini kurmuştur.

·         Timur’un Altın Orda Hanlığı’na yaptığı seferler sonucunda bu devletin parçalanmasına ve Rusya’nın güçlenmesine neden olmuştur.

·         Timur, han soyundan olmadığı için Emir unvanını kullanmıştır.

·         Ankara Savaşı’yla Osmanlıları yenilgiye uğratarak Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştur.

·         Timur’un ölümü ile devlet çocukları arasında paylaşıldı. Timur oğullarından Şahruh, devletin büyük bölümünde hâkimiyeti ele geçirdi.

·         Uluğ Bey ve Hüseyin Baykara döneminde Timur Devleti gücünü kaybederek Özbekler tarafından yıkılmıştır.

BABÜR DEVLETİ  

·         Timur soyundan gelen Babür Şah tarafından Kuzey Hindistan'daki Agra şehrinde kurulmuştur.

·         İngilizler, son Babür hükümdarını esir ederek Babür devletine son verdiler ve Hindistan'ı sömürge yaptılar.

·         Dünya sanat tarihinin önemli eserlerinden Tac Mahal, bu devlet zamanında yapılmıştır. 

FATIMİLER

·         Mısır’da hakimiyet kuran şii Arap İslam devletidir.

·         Abbasi Halifelerini tanımayıp kendi hükümdarlarının halife unvanı kullanmaları İslam dünyasında birliğinin bozulduğunun kesin kanıtıdır.

                                               TÜRKİYE TARİHİ

TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ

·         Kurucusu Kutalmışoğlu Süleymanşah’tır.bu dönemde Büyük Selçuklulara bağlı kalınmıştır.

·         I. ve II. Kılıçarslan dönemlerinde devlet konumuna gelmiştir.

·         I. Kılıçarslan döneminde Haçlılarla mücadele edilmiştir. Bu mücadeleler sonunda başkent İznik’ten Konya’ya taşınmıştır.

·         Bu dönemde, Danişment Beyliği’ne son verilmesi Anadolu Türk siyasi birliğinin sağlanmaya çalışıldığının göstergesidir.

·         II.Kılıçarslan döneminde Bizans’la Miryokefalon Savaşı (1176) yapılmıştır.

·         Önemi: Bu savaşla Anadolu’nun Türklere ait olduğu kesinlik kazanmıştır.

·         II. Kılıçarslan’ın ülke topraklarını 11 oğlu arasında paylaştırması taht kavgalarına yol açmıştır.

·         I. Mesut döneminde ilk defa para bastırılması devletin ilk kurumsallaşma faaliyetidir.

·         Deniz ticaretinin geliştirilmesi ve Anadolu siyasi birliğinin sağlanmaya çalışıldığına kanıt olarak;

1.       I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in Antalya’yı alması

2.       I. İzzeddin Keykavus’un Sinop’u alması

3.       I. Alaaddin Keykubat’ın Alanya’yı alması gösterilebilir.

·         Ticaretin geliştirilmesi içinyapılan çalışmalar;

1.       Kervansarayların yapılması

2.       Sigorta sisteminin uygulanması

3.       Antalya, Sinop, Alanya ve Suğdak limanlarının ele geçirilmesi

4.       Gümrük indirimlerinde bulunulması

I. Alaaddin Keykubat

·         Devletin en parlak dönemidir.

·         Yassı Çemen Savaşı’yla Harzemşahlar yenilgiye uğratılarak Moğollarla sınır komşusu olunur.

·         Moğollara karşı önlemler almıştır.

II. Gıyaseddin Keyhüsrev dönemi

·         Sadeddin Köpek adlı vezirin yetenekli devlet adamlarını öldürtmesi merkezi otoriteyi sarsmıştır.

·         Merkezi otoritenin zayıflaması Babailer İsyanı’nın patlak vermesine yol açmıştır. (Türk tarihindeki ilk dini içerikli isyandır.)

·         Kösedağ Savaşı (1243)

·         Babailer isyanın bastırılmasının uzaması Moğolların istilasını hızlandırmıştır.

·         Sonuçlar

1.       Türkiye Selçukluları yıkılış devrine girdi.

2.       Anadolu’da merkezi otorite bozuldu.

3.       İkinci Türk beylikleri kuruldu.

NOT: Bu dönemde Memluklulardan yardım alınsa da Selçukluların gereken desteği vermemesi yardımı sonuçsuz bırakmıştır.

4.       Türkiye Selçuklularının, merkezi otoritesinin zayıflamasıyla İkinci Türk Beylikleri kurulmuştur.

5.       Anadolu’da Türklüğün ve İslam’ın koruyuculuğunu yapmışlardır.

6.       Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu’ya göç etmesi Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili olmuştur.

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYET

 Devlet Yönetimi

·         “Ülke toprakları hanedan üyelerinin ortak malıdır.” anlayışı,

1.       Taht kavgalarına

2.       Sık sık hükümdar değişmesine

3.       Merkezi otoritenin zayıflamasına

4.       Devletlerin siyasi ömürlerinin kısa olmasına neden olmuştur.

·         İslam öncesi Türk devletlerinde görülen ikili yönetim anlayışı, merkezi otoriteyi engelleyen bir unsur olmuştur. Bu anlayışın son görüldüğü devlet Karahanlılardır. Gazneliler bu anlayışa İslam’ın da etkisiyle son vermişlerdir.Bu durum merkezi otoriteyi ve sultanın monarşik gücünü pekiştirmiştir.

·         Büyük Selçuklularda görülen;

1.       Fethedilen yerlerin, fethedenin malı sayılması (Feodal ilk Türk beyliklerinin kurulmasına yol açmıştır.)

2.       Meliklere para bastırma, hutbe okutma, siyasi görüş bildirme gibi yetkilerin tanınması Selçuklu adıyla bir çok devletin kurulmasına neden olmuştur.( Anadolu Selçuklularında merkezi otoritenin korunmak istendiğinden bu yetkiler verilmez.)

3.       Hanedan üyelerinin eğitiminden sorumlu olan Atabeylere valilik yapmalarına imkan tanınması Atabeylikleri doğurmuştur.

                uygulamaları merkezi otoriteyi sarsmıştır.

·         Memluklularda “Her Emir’in, hükümdarlık hakkının olması” anlayışı

1.       Türk veraset sisteminin uygulanmadığını

2.       Sık sık taht değişikliğinin olmasını

3.       Bir çok ailenin yönetime gelmesine yol açmıştır.

·         İslam öncesi Türk devletlerinde Kurultay olarak bilinen danışma organı Türk-İslam devletlerindeki Divan adını almıştır. Divan’da son söz hakkını  sultana ait olması Divan’ın danışma meclisi niteliğinde olduğunu gösterir.

Ordu

·         İslam’ın kabul edilmesiyle birlikte Türkler, İslam devletlerinde askeri ve idari etkinliklerde bulunmuşlardır.

·         Gaznelilerin savaş esirleri arasında seçilenlerle küçük yaşta seçilen çocuklardan oluşturulan Gulam askerleri (Selçuklulardaki Hassa ordusu) hükümdarın otoritelerini sağlamlaştırmaktadır.

·         İkta Askerleri; Toprak gelirlerine bağlı olarak Türk tarihinde ilk defa Büyük Selçuklularda uygulanan askeri iktalardan yetişen askerlerdir.

·         Selçuklular, askeri ve sivil görevlilere; melik, eyalet valileri gibi görevlilere yaptıkları hizmet karşılığında toprak dağıtılmıştır.

·         İkta sahibi; toprakların asayişi sağlama, vergilerinin toplanması ve atlı birlik yetiştirme görevleri vardır.

Böylece devlet hazineden para harcamadan güçlü bir orduya sahip olmuştur.

Ekonomi

·         Ekonominin temeli ticarettir. Türkiye Selçukluları döneminde gelişmiştir.

·         Ahilik teşkilatı (Lonca Örgütü) esnaf ve sanatkârlar teşkilatıdır.

1.       Fiyatların belirlenmesi

2.       Mesleki eğitim

3.       Tüketici haklarını koruma

4.       İslam’ın yayılmasında etki olmuştur.

Adalet İşleri ve Hukuk

·         Türk-İslam Devletlerinde hukuk, Şer’i ve Örfi olmak üzere ikiye ayrılırdı:
    Şer’i Hukuk: Şeriat, din kuralları.
    Örfî Hukuk: Gelenekler, töre.

Toprak Yönetimi

·         Türk-İslam devletlerinde ülke toprakları yönetim bakımından dört ayrı bölüme ayrılmıştı. Bunlar;

1.       Has Toprakları: vergi gelirleri Sultan’a ait topraklardır.

2.       İkta Toprakları: Gelirleri, Hizmet ve maaş karşılığı olarak kumandanlara, askerlere ve devlet adamlarına bırakılan topraklarıdır. (İkta sahibi olan devlet adamı veya komutan belirli sayıda devlete asker yetiştirmek zorundaydı.)

3.       Mülk Toprakları: Kişilere ait topraklardır. Sahibi toprağı istediği gibi kullanma hakkına sahiptir.

4.       Vakıf Toprakları: Okul, hastane gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için devlet tarafından bu kurumlara verilen topraklardır.

·         Dil ve Edebiyat

·         Karahanlı Devleti’nde resmi dil Türkçe idi. Resmi yazılar Uygur alfabesi ile yazılıyordu. Karahanlı Devleti’nin bu milli kimliği sayesinde bu dönemde Türk kültürü oldukça gelişmiştir.

·         Gaznelilerde ve Büyük Selçuklu Devleti’nde ise durum biraz daha farklı idi.  Bu devletlerde bilim dili Arapça idi. Resmi dil olarak da Farsça kullanılıyordu.  Bu durum Türkçenin gelişimini zayıflatmıştır.

·         Bilim

·         Medreselerin çevresinde mescit, hamam gibi sosyal imaretlerin yanında “sosyal devlet” anlayışını yansıtan fakir halkın yararlandığı aşevleri de bulunmaktadır.

·         Türk-İslam devletlerinde devlet adamlarının bilim adamlarını korumaları bilimin gelişmesinde etkili olmuştur.

·         Sanat

·         Türk-İslam devletlerinde gelişen başlıca sanat dalları, çinicilik, minyatür, tezhip, ebru, süsleme, hat, oymacılık, kakmacılık ve mimaridir.