BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ 1040-1157

·         BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ 1040-1157

Selçukluların mensup olduğu Oğuz boyları

·         Büyük Selçuklular, Oğuzların Üçoklar kolunun, Denizhan soyunun  Kınık boyuna mensupturlar.

·         X. yüzyılın sonu ile XI. yüzyılın başlarında Islamı kabul etmişlerdir.

Selçuklu devlet arması ve bayrağı

·         Oğuz Türkleri ve Oğuz Adının Anlamı:

·         Oğuz “boylar, kabileler” demektir.  Oğuzların ortaya çıkış tarihi bilinmemektedir.

·         Oğuz adından ilk kez Orhun Yazıtları’nda bahsedilmiştir.

·         Oğuzlar, Uygur Devleti kurulunca Uygur egemenliğine girdiler. Uygur Devleti yıkıldıktan sonra Seyhun Nehri çevresine yerleştiler. Burada, Oğuz Yabgu Devleti’ni kurdular.

Selçuk Bey Oğuz Yabgu devletinde Subaşı(ordu komutanı)dır.

·         Devlete adını veren Selçuk Bey, Aral Gölü ile Hazar Denizi arasına hâkim olan Oğuz Yabgu Devleti’nin komutanlarından Dukak Bey’in oğludur.

·         Dukak ölünce, Selçuk Bey Oğuz Yabgu Devleti’nde subaşı (ordu komutanı) oldu.

·         Daha sonra Yabgu ile arası açılan Selçuk Bey kendisine bağlı Oğuzları alarak Cend şehrine geldi.

·         Burada kısa süre içinde Selçuk Bey ve beraberindekiler Islam dinini benimsediler.

   

·         Oğuz Yabgu devletinin 1000’li yıllarda yıkılması üzerine Oğuzların önemli kısmı Selçuk Bey’in yanına gelirler.

·         ARSLAN YABGU DÖNEMİ

·         Selçuk Bey’in Mikâil, Arslan, Yusuf ve Musa adlarında dört oğlu vardı. Büyük oğlu Mikail Selçuk Bey’den önce öldüğü için çocukları Tuğrul ve Çağrı’yı, Selçuk Bey yetiştirdi.

·         Selçuk Bey’in ölümü üzerine yönetime Arslan «Yabgu» unvanını alarak geçti.

·         Arslan Yabgu Döneminde, Selçuklular Cend emiri ile anlaşamayınca Maveraünnehir’e çekildiler.

·         Samanoğulları Devleti’nin sınırlarını koruma görevini üzerlerine almışlardı.

·         Samanoğulları Devleti’nin Karahanlılar ve Gazneliler tarafından ortadan kaldırılması, Ceyhun Irmağı’nı kendi aralarında sınır kabul etmeleri Selçukluların zor durumda kalmasına neden olmuştu.

Maveraünnehir 

·         Maveraünnehir (iki nehir arası):

·         Sirderya (Seyhun) ve Amuderya (Ceyhun) nehirleri arası olan bölgedir.

·         Arslan Yabgu Döneminde Selçukluların Maveraünnehir’de güç kazanarak Karahanlı Devleti’nin içişlerine karışması, Karahanlı-Gazne ittifakının oluşmasına neden oldu.

·         Gaznelilerle Karahanlılar arasında yapılan görüşmeler sonrasında Arslan Yabgu Gazneli Sultan Mahmut tarafından tuzağa düşürülerek hapsedildi.

·         Kendilerine bağlı boylarla bir süreden beri bağımsız hareket eden Tuğrul ve Çağrı beyler Kınık boyu yönetiminde ön plana çıktılar.

·         TUĞRUL BEY DÖNEMİ

·         Bu dönemde, Selçuklu güçleri, Gaznelilere ait olan Horasan’a ani bir taarruzla girerek Merv, Nişabur ve Serahs havalisini ele geçirdiler.

·         Gazne Sultanı Mesut, Selçukluları siyasi bir güç olarak tanımak zorunda kaldı.

·         Tuğrul ve Çağrı beylere bulundukları yerlerin valiliklerini verdi.

·         1035 yılında yapılan bu antlaşma, dört ay gibi kısa bir süre devam etti.

·         NESA SAVAŞI: 1035’ ye yapılan savaşta Selçuklular galip gelse de affedilmeleri karşılığında Gazneli Mesud’un yönetimine girmeyi kabul ettiler.

·         SERAHS SAVAŞI: 1038 Serahs civarında yapılan savaşta, Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğradı. Gazneli Sultan Mesut, Nişabur’u Selçuklulara bırakıp kesin sonuç alınacak büyük savaşı geciktirdi.

·         Tuğrul Bey’in kardeşi Ibrahim Yınal, 1038’de Nişabur’u alıp, Tuğrul Bey adına hutbe okuttu.

·         Selçuklu-Gazneli mücadelesi, 1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçukluların üstünlüğü ele geçirmesiyle neticelendi.

·         Çağrı Bey, verilen toyda, yani büyük ziyafette, kardeşi Tuğrul Bey’i Selçuklu sultanı ilan etti.

·         Merv, başkent yapıldı. Toplanan kurultayda, fethedilecek yerlerle idareciler tespit edildi.

Gazne devleti Dandanakan savaşında yenilgiye uğratıldı.

·         Kurultay sonunda;

1.      Ceyhun ile Gazne arasındaki bölge Çağrı Bey’e,

2.      Nişabur’dan itibaren bütün batı bölgeleri Tuğrul Bey’e verildi.

3.      Çağrı Bey’in oğlu Yakutî ile Ibrahim Yınal, batı cephesinde görev aldılar.

4.      Hanedandan Arslan Yabgu’nun oğlu Kutalmış, Cürcân’a, Çağrı Bey’in oğlu Kara Arslan Kavurd ise Kirman çevresine görevlendirildi.

·         Görev paylaşımının ardından, kısa zamanda yapılan fetihlerle devletin sınırları genişletildi. Anadolu’ya düzenli akınlar başlatıldı.

·         Tuğrul Bey, halkına yeni bir yurt için Anadolu’yu hedef göstermişti.

Çağrı Bey Cent şehrinden
Anadolu'ya akınlar yapar

·         Çağrı Beyin İlk Anadolu Seferi 1015
XI. yy.ın başlarında henüz bir devlete sahip olmayan Selçuklular, güçlü Karahanlı ve Gazneli devletlerinin şiddetli baskısı ve takibi altında kalmışlardı. Maveraünnehir'deki zor durumdan kurtulmak için  Çağrı Bey komutasında, Anadolu'ya bir keşif harekâtı düzenlendi. 

·         Çağrı Bey, birçok ganimetlerle 1021'de geri döndü ve bu durumu Tuğrul Bey'e iletti.

·         Çağrı Bey bu Seferi Anadolu’yu tanıma ve keşif amacıyla gerçekleştirilmişti.

·         Anadolu'nun yerleşmek için uygun olduğuna karar verdiler.

·         Selçuk Bey’in torunu Tuğrul Bey, amcası Musa Yabgu’nun oğlu Hasan’ın intikamını Pasinler savaşı ile alır.

·         PASİNLER SAVAŞI (HASANKALE): (1048)

·         Nedeni: Selçukluların Anadolu’yu ele geçirmek ve Selçuklu meliki Musa’nın oğlu Hasan’ın intikamını almak

·         Bu savaş Selçuklu Türkleri ile Bizans arasında yapılan ilk önemli savaştır.

·         Bu olay, Tuğrul Bey’in etkinliğini arttırdı.

Selçuklu akınları Irak ve Anadolu'ya ulaştı.

·         BAĞDAT SEFERİ 1055

·         Sultan Tuğrul, Büveyhîlerin işgalindeki halifelik merkezi olan Bağdat’ı kurtarmak için, Abbasi Halifesi Kaim bi-Emrillah’ın davetiyle 1055’te Bağdat’a girdi.

·         Tuğrul Bey, Büveyhî Hükümdarlığı’nı yıkarak Abbasi Halifeliği’ni yeniden güçlendirdi.

·         Halifelik makamına ve Bağdat şehrine hizmetinden dolayı, 1058’de Tuğrul Bey’e iki altın kılıç kuşatan Halife, onu “essultan’ul mağrib ve’l meşrık» (Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı) unvanıyla ödüllendirdi.

·         Bu Islam aleminin dünyevî hakimiyetinin resmen Türk hükümdarına verilmesi demekti. Artık halifeye bağlı bütün Islam dünyasının siyasi kudretini Türkler temsil ediyordu.

·         ALP ARSLAN  DÖNEMİ

·         Çağrı Bey, 1060’ta, Tuğrul Bey ise 1063’te vefat ettiler. Tuğrul Bey’in oğlu olmadığından, Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan, Selçuklu sultanı oldu.

·         Alp Arslan, başa geçer geçmez, amcasının veziri Amîdülmülk’ü görevden alarak yerine Nizamülmülk’ü tayin etti.

Ünlü Selçuklu veziri Nizamülmülk "Siyasetname"nin de yazarıdır.

·         Sultan Alp Arslan, tahta geçmek iddiasında bulunan diğer rakiplerini bertaraf ettikten sonra, batıya yönelerek fetihlere başladı.

·         Doğu Anadolu’nun kuzeydoğu ucundaki Ani Kalesi’ni 1064’te fethederek Kars’a girdi. Ani, Hristiyan âleminin kutsal yerlerinden biriydi.

·         Bu fetihler Islam dünyasında büyük sevinç kaynağı oldu ve Halife Kaim bi-Emrillah, Alp Arslan’a, “fetihler babası” anlamına gelen “Ebü’l-Feth” lakabını verdi.

·         Alp Arslan, 1067 senesinde Kirman meliki olan kardeşi Kavurd’un isyanıyla karşılaştı.

·         Bu isyanı kısa sürede bastırarak doğuda ve batıda sistemli bir şekilde fetih hareketlerine başladı.

·         Anadolu’ya yapılan yıpratma ve yıldırma akınları, 26 Ağustos 1071’deki Malazgirt Savaşı’na kadar devam etti.

·         Malazgirt Savaşı (1071) :

·         Bizans’ın artan Türk etkinliğini Anadolu’da sonlandırmak (Türkleri Anadolu’dan atmak)

·         Sultan Alparslan komutasındaki Türk ordusu Bizans tarafındaki paralı Türk askerlerinin (Peçenek, Kuman ve Uzlar)  de desteğiyle galip gelmiştir.

·         Sonuçları:

·         Anadolu kapıları Türklere açılmıştır.

·         Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.

·         Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.

·         Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.

Bizans imparatoru Romen Diyojen esir edilir.

·         ANADOLUDA KURULAN İLK BEYLİKLER

·         Bu beylikler Anadolu’nun Türkleşip İslamlaşmasında ve bayındır hale getirilmesinde etkileri vardır.

 

Anadolu'da kurulan ilk Türk beylik ve devletleri

·         MELİKŞAH DÖNEMİ

·         Sultan Melikşah dönemi devletin en güçlü devridir.

·         Bu dönemde Suriye ve Anadolu fethedilmiştir.

·         Karahanlı ve Gazneliler yönetim altına alındı.

·         Selçuklu ailesinden Kutalmış oğlu Süleyman Şah İznik şehrini ele geçirerek Türkiye (Anadolu=Rum) Selçuklu devletini kurdu. 1077

En güçlü dönemde Büyük Selçuklu İmparatorluğu

·         Devlet en geniş sınırlarına bu dönemde ulaşmıştır.

·         Dönemin sonlarında Hasan Sabbah’ın kurduğu Batınilik örgütü (Haşhaşi) anarşi ortamı yaratarak devletin erken yıkılmasına etki ettiler.

·         Büyük Selçuklu’da Fetret Devri (1092-1118)

Alamut Kalesi, temsili

·         Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları (1092-1118) yaşanmıştır.

·         Melikşah’ın hanımı Terken Hatun’un dört yaşındaki oğlu Mahmut’u sultan ilan ettrimesi Melikşah’ın diğer oğullarının tepkisiyle karşılandı.

·         Mahmut, Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer arasındaki taht kavgalarıyla bunalımlı geçmiştir.

·         Taht kavgaları devleti zayıflatmıştır.

·         Bu dönemde şiddetlenen Haçlı Seferlerine karşı konulamamasının nedenlerinden biri de bu taht kavgalarıdır.

·         Sultan Sencer Dönemi

·         Selçukluların son parlak devriydi.

·         Bu dönemde batıda Haçlı doğuda ise Karahitay tehlikesi belirdi.

·         Önceliği doğuya veren Sencer Karahanlıları hakimiyeti altına alarak Karahitay (Moğol) larla sınır komşusu oldu.

·         Katvan Savaşı (1141) Türkistan’a egemen olmak isteyen Karahitaylarla yapılan bu savaşta;

·         Büyük Selçuklular için sonun başlangıcı olmuştur.

·         Türkistan Moğol devletinin yönetimi altına girdi.

·         Sultan Sencer Katvan yenilgisinden sonra kendisinden ayrılmak isteyen Gurluların üzerine yürüyerek onları hakimiyetine aldı. Bu onun son başarısı oldu.

·         Oğuzlar İsyanı (1154)

·         Bir vergi sorunu yüzünden başlayan isyan sonucunda Sencer Oğuzlar tarafından esir edilip ona kötü davranıldı.

·         Esaretten kaçan Sencer devleti tekrar kurtarmaya çalışırken 1157’de ölümüyle Büyük Selçuklular tarih sahnesinden çıkar.

·         Sultan Sencer döneminde yapılan Katvan Savaşı’yla yıkılma devrine geçilir.

·         Devletin yıkılma nedenleri

1.      Taht kavgaları

2.      Katvan Savaşı’nın etkisi

3.      Oğuzların İsyanı

4.      Batınilerin faaliyetleri

5.      Abbasilerin zararlı çalışmaları

6.      Atabeylerin bağımsızlıklarını ilanları

·         Atabeylikler

·         Atabey:  Selçuklu şehzadelerini eğitmekle görevlendirilen tecrübeli devlet adamlarına atabey denir.

·         Atabeyler, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ettiler.

·         Bu durum devletin merkezi otoritesinin bozulduğunun göstergesidir.