OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ I

 

·         Osmanlı Devleti’nde Ayan ve eşraflar mahalli güç olarak ortaya çıkmışlardır. Ayanlar, zamanla bulundurdukları bölgelerde devletin aleyhine güçlerini artırmışlardı.

Alemdar Mustafa Paşa:

·         Osmanlı’nın en önemli yenilikçi padişahlarından III. Selim, “Nizam-ı Cedit” denilen ıslahatları (yenilikleri) yapmıştı. Bu yeniliklere karşı çıkanlar Kabakçı Mustafa İsyanı’nda padişah III. Selim’i tahttan indirip bu yenilikleri sonlandırmışlardı.

Alemdar Mustafa Paşa

·         Yenilik taraftarı ve bazı devlet adamlarının desteği ile Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa, III. Selim’i yeniden padişah yapmak yola çıktı. Bunu haber alan yeni padişah IV. Mustafa amcası olan III. Selim ve kardeşi şehzade Mahmut’un öldürülme emrini verir.

·          Alemdar Mustafa Paşa, İstanbul’a ulaştığında III. Selim’i öldürülmüş bulur. Bu nedenle yenilik taraftarı II. Mahmut’u padişah yaptı. II. Mahmut, Alemdar Mustafa Paşa’yı sadrazam (başbakan) yapar.

•    Hatırlatma:  Kabakçı Mustafa İsyanı / İsyanın Nedenleri

1.       III. Selim’in ıslahatlarına Yeniçerilerin tepkisi,

2.       İrad-ı Cedit’in halka ağır vergiler yüklemesi,

3.       devlet adamlarının lüks ve israfa kaçması,

4.       ilmiye sınıfının Avrupa tarzı ıslahatlara hoş bakmaması ve kışkırtmaları sonucu Kabakçı Mustafa İsyanı çıkmıştır. 

•       Kabakçı Mustafa İsyanı sonunda İsyancılar yapılan yenilikleri ortadan kaldırmış. IIISelim’i tahttan indirerek yerine IV. Mustafa’yı tahtta çıkarmışlardır (1807).

Sened-i İttifak :

·       II. Mahmut’un sadrazam olarak görevlendirliği Alemdar Mustafa Paşa aynı zamanda Rusçuk ilinin ayanı idi. Devletle ayanların uzlaşması için “Sened-i İttifak” denilen bir sözleşme hazırlayıp devlet otoritesine uyma karşılığında ayanlara (bulundukları bölgenin vergisini toplama, askere alma ) bir takım ayrıcaklar verildi.

·         Ancak Alemdar Mustafa Paşa Yeniçerilerin çıkardığı bir isyan sonucunda öldürülünce sözleşme uygulanamadı.

·         Sened-i İttifak’ta ayanların varlığını resmen tanıyan II. Mahmut zamanla ayanların varlığını ortadan kaldırarak devletin merkezi otoritesini yeniden güçlendirmiştir.

·         Bazı araştırmacılar Türkiye’de anayasal hareketlerin başlangıcı kabul edilmektedir. Bu yönüyle de Magna Carta’ya benzetilmektedir. Ancak İngiltere’de soylu sınıfı varken Osmanlı’da soylu sınıfı yoktur. Bu iki olay, getirdikleri sonuçlar bakımından farklıdır.

II. Mahmut

·         Magna Carta (1215)

·         Fransız kökenli Normanların saldırılarında zor durumda kalan kral John (Yurtsuz John)’ın elinden kalelerini  ve ayrıcalıklarını elde etmek için soylu sınıfı olan derebeyler ve kral arasında yapılan sözleşmedir.

·         Buna göre, kral bazı yetkilerinden feragat ediyor ve hukuka uyacağını kabul ediyordu.

Bu sözleşmede;

ü  kimsenin haksız yere hapsedilmeyeceği,

ü  mal ve mülk hakkının olduğu ve

ü  kimsenin sürgün cezasına gönderilmeyeceği kabul edilmişti.

·         Böylece Avrupa tarihinde ilk defa bir kralın yetkileri kısıtlanmış ve İngiltere’de anayasal düzene geçişin başlangıcı kabul edilmiştir.

Konuyla ilgili bazı örnek sorular:

1.       Magna Carta nerede kabul edilmiştir? Magna Carta’nın önemi nedir?

2.       Sened-i İttifak hakkında bilgi veriniz.

3.       Alemdar Mustafa Paşa kimdir?

4.       Sened-i İttifak kimler arasında yapılmıştır?

5.       Türk tarihinde Sened-i İttifak’ın taşıdığı önem nedir?