"Bir ülkenin gençleri refahın güvencesidir." BENJAMİN DİSRAELİ: HAÇLI SEFERLERİ VE SONUÇLARI

HAÇLI SEFERLERİ

· Hristiyan Avrupalıların Orta Çağ’da Kudüs ve çevresini alma amacıyla Türk İslam dünyası üzerine yapmış olduğu saldırılara veya savaşlara “Haçlı Seferleri” denir.

· Seferlere katılanların savaşa giderken elbiselerinin ön kısmında, seferden dönerlerken ise sırtlarında bir haç işareti bulunmasından dolayı bu seferlere “Haçlı Seferleri” adı verildi.

· Haçlı Seferleri XI. yüzyıl sonlarından XIII. yüzyıl sonlarına kadar sürdü (1096-1270). Haçlı Seferleri’ne karşı başta Türkiye Selçuklu Devleti ve Eyyûbî Devleti olmak üzere Anadolu’da kurulan ilk Türk beylikleri de mücadele ettiler.

· Bu seferlerin dinî, siyasi ve ekonomik sebepleri vardı.

· HAÇLI SEFERLERİ’NİN NEDENLERİ

· Dini Nedenler

1. Müslümanların elinde bulunan kutsal kabul edilen Kudüs ve diğer kutsal yerleri (Antakya ve Urfa vb.) almak istemeleri

2. Fransa’da ortaya çıkan “Kluni tarikatı”nın Müslümanlarla savaşılması yönünde yaptığı çalışmalar

3. Katolik kilisesinin Ortodoks kilisesini hâkimiyet altına almak istemesi

4. Katolik kilisesinin halkı seferlere teşvik etmesi

Siyasi Nedenler

1. Türklere karşı Bizans’ın Avrupa’dan yardım istemesi

2. Türklerin Anadolu, Suriye, Filistin ve Akdeniz bölgelerinden uzaklaştırılmak istenmesi

Ekonomik Nedenler

1. Avrupalıların Doğu’nun zenginliklerini ele geçirmek istemeleri

2. Doğudan gelen ticaret yollarının Türklerin denetiminde olması (İpek ve Baharat yolları)

3. Bazı soylu ve derebeylerin yeni topraklar kazanarak ekonomik durumlarını daha da güçlendirmek istemeleri

• Seferlerde birçok sefer varsa da Türk-İslam dünyası açısından ilk dört tanesi daha önemli kabul edilir.

I. Haçlı Seferi (1096-1099):

• Bu Haçlı seferi en etkili sefer olup Papa II. Urban’ın girişimiyle düzenlenmiştir.

• Bizans İmparatoru Aleksi Komnenos, Haçlılarla antlaşma yaparak Haçlıları gemilerle Asya yakasına geçirme karşılığında Batı Anadolu toprakları Bizans’a verilecekti.

• Türkiye Selçuklu sultanı I. Kılıç Arslan bu kalabalık Hristiyan ordusuna direnemeyerek başkentini kaybetti.

• Bu seferle Kılıç Arslan başkenti İznik’ten Konya’ya taşımak zorunda kaldı.

• Türkler çok kalabalık Haçlı kuvvetlerine karşı Orta Anadolu’ya doğru çekilmek zorunda kaldı.

Harita-1: I. Haçlı Seferi yönü

• Haçlılar Suriye Selçuklularına bağlı olup bir Ermeni valinin yönetiminde bulunan Urfa üzerine yürüyüp bu şehri ele geçirdiler.

• Türkiye Selçukluları ve Danişmentliler Haçlılara karşı koysa da Haçlılar ilerleyip ilk kilisenin yapıldığı şehir olan Antakya (Halep Selçuklularının elinde)’ya ulaşıp, şehirde yaşayan aslen Ermeni olup Müslüman olan ama şehir valisi tarafından cezalandırılan Firuz adlı birinin ihaneti sonucu Haçlılar başarılı oldular.

• Antakya Haçlıların eline geçti.

• Haçlılar Antakya’dan sonra güneye ilerleyerek kutsal kabul edilen Kudüs şehrini Fatımilerin yönetiminden aldılar. Haçlılar sadece Müslüman ve Yahudileri değil Kudüs’te bulunan yerli Ortodoks Hristiyanlara da vahşet uyguladılar.

Tablo 1: İlk Haçlı seferinde ele geçirilen şehirler

• II. Haçlı Seferi(1147-1149):

• Seferin nedeni: Haçlıların yaklaşık elli yıl hakimiyetinde kalan Urfa 1144’te Musul Atabey’i imâddin Zengi tarafından ele geçirilir. Bunun üzerine Papa III. Eugenius yeni Haçlı seferi için çağrıda bulundu.

• Fransa kralı VII Louis ve Alman Kralı III. Konrad, Urfa’yı geri almak, Doğu’daki dindaşlarına yardımcı olmak ve Antakya ile Kudüs’ün korunması amacıyla sefere katıldılar.

• III. Konrad komutanlığındaki Alman Haçlı kuvvetleri Anadolu içlerinde Dorylaion (Dorleon, Eskişehir)’da sultan I. Mesut tarafından bozguna uğratıldı. Alman kral bile savaşta yaralanmıştı.

• Fransa kralı VII Louis, Alman kral ile güçlerini birleştirme gereği hissetti. Fransız kuvvetler Türklerle karşılaşmamak için Batı Anadolu sahilinden gitmeyi denediler. Ancak Türklerin ani hücumuyla ordularının önemli bir kısmını kaybeden Fransızların kralı zar zor deniz yoluyla Antakya’ya ulaşabilmiştir.

Harita-2: II. Haçlı seferi

• III. Haçlı Seferi (1189-1192):

• Mısır ve Suriye hükümdarı Nureddin Mahmut ölünce (1174) ülkede Selahaddin Eyyubi güç kazanmıştı.

• Selahaddin Eyyubi Zengilerin yerine egemen olarak ortaya çıktı. Haçlıların Müslüman kervanlara saldırısı üzerine 1187’de Hıttin Savaşı ile Kudüs’ü fethetmeyi başarmıştı. Kudüs’ün yanındaki Taberiye, Akka, Nablus, Gazze ve Beyrut gibi şehirler de ele geçirildi.

• Kudüs’ün düşüşü üzerine Papa III. Clemen, Haçlı seferi isteğinde bulundu. Alman imparatoru Frederich Barbarossa sefere çıktı. Ancak II. Kılıç Arslan bu Alman Haçlılarına karşı yıpratma savaşları yaptı. Almanlar bu yıpratma savaşlarına rağmen Konya’yı ele geçirmeyi başarmış ancak şehirde yiyecek bulamadıklarından ve sultanın da baskısıyla şehri terk etmek zorunda kaldılar. Frederich Barbarossa, Silifke çayını geçmeye çalışırken boğulmuş ardından ordusu dağılmıştı.

• İngiltere Kralı I. Richard (Arslan Yürekli) ve Fransa Kralı II. Philippe’in yardımıyla Akkâ’nın ele geçirilmesi Haçlıların kıyı bölgelerinde tutunmalarını sağladı. Bu seferin Hıristiyanlar açısından önemli bir yararlı tarafı da Kıbrıs’ın ele geçirilmesi oldu.

Harita3: III. Haçlı Seferi yönü

• IV. Haçlı Seferi (1202-1204):

• Papa III. İnnocentius’un çağrısıyla Kudüs ve çevresini almak için düzenlenmiştir. Haçlılar; Mısır ve Suriye topraklarına sefer yapmak için Venedik’te toplandılar.

• Venediklilerin etkisiyle Haçlı ordusu, İstanbul’u ellerine geçirmişti.

• Haçlılar İstanbul’da Latin devleti (1204-1261) kurdular.

• Bizanslı soylular; İstanbul’dan kaçarak üç ayrı yerde Bizans devletleri kurdular. Epiros (Mora), İznik ve Trabzon’da Bizans devletleri ortaya çıktı.

• İznik Bizans Devleti, İstanbul’daki Latin devletine son vererek Bizans’ı diriltse de Bizans eski gücüne kavuşamadı.

Harita-4: IV. Haçlı Seferi

Diğer Haçlı Seferleri:

• Beşinci Sefer: Haçlılar Türkiye Selçukluları tarafından 1101’de bozguna uğratıldılar.

• Altıncı Sefer: Sicilya kralı II. Frederch sefere katılmak istemediği için papa tarafından aforoz edilince sefere katılmış ancak başarılı olmaz. Moğolların varlığı Haçlıların işine geldi.

• Yedinci Sefer: Mısır üzerine düzenlenmiş olup amacına ulaşamamıştır.

• Sekizinci Sefer: Tunus içlerine yapılan seferde Haçlılar çölde yok oldular.

Haçlı Seferlerinin Sonuçları:

SİYASİ SONUÇLAR

1. Haçlı Seferleri’nde birçok soylunun ölmesi veya geriye dönebilenlerin parasızlık sebebiyle mallarını satması Avrupa’da derebeylik sisteminin zayıflamasına, merkezî krallıkların güçlenmesine neden oldu.

2. Avrupa’daki derebeylik (feodalite) Ön Asya’ya taşındı. (Bakınız Harita 5)

3. Türkiye Selçuklularının, Haçlılarla savaşmasını fırsat bilen Bizans, Batı Anadolu topraklarını ele geçirdi.

4. Türklerin, İslam dünyasındaki saygınlığı arttı ancak batıya ilerleyişleri bir süre durdu.

DİNÎ SONUÇLAR

5. Katolik kilisesi ile Ortodoks kilisesi arasındaki ayrılıklar daha da arttı.

6. Kudüs’ün Müslümanlar tarafından geri alınması, seferlerde birçok insanın ölmesi papalara ve din adamlarına olan güveni sarstı.

7. EKONOMİK SONUÇLAR

Doğu-Batı ticareti büyük ölçüde gelişti. Batı Akdeniz ve limanları (Venedik, Cenova, Marsilya gibi) önem kazandı.

8. Doğu-Batı ticaretinin gelişmesine bağlı olarak Avrupa’da bazı tüccarlar ekonomik yönden güçlendi.

9. Seferlere gerekli parasal desteğin sağlanması için kralların Venedikli bankerlerden borç para almaları bankacılık sisteminin gelişmesine ortam hazırladı.

10. Avrupalılar doğudaki bazı bitki, baharat, porselen ve cam eşyayı, ipek ve pamuklu kumaşları, halıları ülkelerine götürdüler.

11. Seferler neticesinde Anadolu, Suriye ve diğer bölgeler tahrip oldu, tarımsal üretim azaldı, ticari hayat durgunlaştı.

BİLİMSEL VE KÜLTÜREL SONUÇLAR

12. Avrupalılar Müslümanlardan pusula, barut, kâğıt ve matbaanın kullanımını öğrendiler.

13. Avrupalılar İslam kültür ve medeniyetini yakından tanıma fırsatı buldular. Bazı İslam âlimlerine ait eserleri Latinceye çevirdiler. Bu durum Avrupa’da bilim hayatının büyük ölçüde gelişmesine ortam hazırladı.