SEÇMELİ ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ: II. DÜNYA SAVAŞI DERS NOTU

II. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945)

·         Başlangıcı, Almanya’nın Polonya’ya saldırması, bitişi ABD’nin Japonya’ya atom bombası atması olan savaştır.

·         Atatürk, 1932'de Mac Arthur'la yaptığı görüşmede II. Dünya Savaşı’nın çıkacağını tahmin etmesi onun ileri görüşlü olduğunun göstergesidir.

Nedenler:

1.       Almanya’nın 1919 Versay Antlaşması’nın şartların kurtulma istemesi

2.        Locarno Antlaşması'nın dünya barışını koruyamaması

3.       1929 Dünya Ekonomik Buhranının etkileri

4.       Japonya'nın saldırgan siyaseti

5.       İngiltere ve Fransa’nın eski güçlerini kaybetmeleri

6.       Osmanlı, Avusturya ve Alman devletlerinin yıkılma-larının siyasi dengeleri bozması

7.       Ortadoğu’da siyasi dengelerin Fransa ve İngiltere lehine dönmesi

8.       İtilaf devletlerinin Yugoslavya ve Çekoslavya gibi devlet-ler kurdurup dengeleri sağladıklarını göstermeye çalış-maları

1. Savaş Öncesindeki Gelişmeler

a. Japonya

·         Avrupalı devletlerin birbiriyle olan mücadeleleri, Japon-ya’nın bu durumu Asya'daki yayılmasını hızlandırmak için bir fırsat olarak gördü.

1.       İlk Dünya Savaşı’nda Almanya'ya karşı savaşa girerek Pasifik'te ona ait (Carolina, Marianne ve Marshall) adaları işgal etti.

2.       Uzak Doğu'da topraklarını genişletmek isteyen Japonya, doğal kaynaklar açısından zengin olan Mançurya ve Çin 'e egemen olup Asya içlerine kadar yayılmak istedi.

·         Bu gelişmeleri geç fark eden Avrupa devletlerini Ja-ponya'ya karşı birtakım önlemler almaya sevk etti: 1922 "Washington Deniz Silahsızlanması Konferansı" bu amaçla yapıldı. Burada Japonya'nın Çin'e yönelik tehdidini azaltmak için kararlar alınırken Japon deniz kuvvetleri de sınırlandırıldı.

Japonları iki ayrı siyaseti:

1.       Liberallerin iktidarda olduğu 1927'ye kadar, ele geçir-mek istediği bölgeleri, ekonomik nüfuzu altına aldı.

2.       Askerî destekli hükümetlerin iktidara gelmesi ve 1929 Ekonomik Buhranı'nın çıkması, Japonya'nın yumuşak yayılma politikasını değiştirdi. Bu tarihten itibaren Japonya, yayılmacı politikasını askerî güce dayandırdı.

·         Asya’da serbest kalmak amacıyla Milletler Cemiyeti’nden ve (1933)  Washington Antlaşmasından (1934) çekildi.

·         Asya Asyalıların ve Yeni Düzen kavramları

·         “Asya Asyalılarındır.” diyerek Batılıların bölgeden çekilmelerini istedi. Bu yayılmacı siyaset karşısında İngiltere ve ABD önceleri tepkisiz kaldıysa da Çin’e saldırı karşısında Çin’e yardımlarda bulunulmaya başlandı.

·         Batılıların doğu Asya’dan atılmasını öngören “Yeni Düzen” ilan edilmiştir.

Japonya’nın Çin’e Yönelme Sebepleri

1.       1936’da İtalya’nın Habeşistan’a saldırısında Almanya ’nın Ren’e asker sevk etmesine yeterli tepki gösterilme-mesi

2.       Berlin-Roma Mihveri’nin kurulması

3.       İngiltere’nin yatıştırma politikasına başlaması

4.       İspanya iç savaşını yaşanması gibi gelişmelerin Avrupa’dan Japonya’ya etkili tepkinin gelmeyeceğini göstermesi

5.       ABD’nin tarafsızlık politikası

6.       Japonya’nın Almanya ile imzaladığı 1936 tarihli pakt ile SSCB’nin baskı altına alınması

b.İtalya

·         İstediklerini I. Dünya Savaşı’nda elde edemeyen İtalyanlar Benito Mussolini’yi iktidara taşımışlardır.

·         Mussolini kısa sürede muhalefeti ezip ülkedeki farklı etnik kökenlileri zorla İtalyanlaştırma politikasına yönelten aşırı milliyetçi siyaset izledi.

·         Sömürgecilik emeli “Roma İmparatorluğu’nun yeniden kuruluşu” adı ile politika kabul edildi.

·         Savaş öncesi İtalya yayılması

1.       Yugoslavya ile “Fiume” adlı şehir baskı sonucu önce “serbest şehir” olarak bağımsız sonra İtalya’ya katıldı.

2.       İtalyan diplomatlarının öldürülmesi üzerine Yunanistan’a ait Korfu adası işgal edildi.

3.       Arnavutluk’taki ekonomik ve siyasi ağırlığını koyarak bölgede nüfuz elde etti.

4.       İtalya’nın Doğu Akdeniz ve Anadolu’yu yayılma alanı olarak görüyordu.

5.       İtalya’nın ekonomik sıkıntılar yaşaması Habeşistan’ın zengin doğal kaynaklarına yöneltti.

6.       Akdeniz’de İtalya, İngiltere’ye karşı rakip hale gelmiştir.

·         Ekonomik krizden etkilenen İtalya hammadde ihtiyacını gidermek için Habeşistan’a yönelecektir.

·         25 Kasım 1936’da Alman-Japon Paktı imzalandı. 5 Kasım 1937’de bu pakta İtalya katılmıştır. Böylece “Berlin- Tokyo- Roma” Mihveri kurulmuştur.

c.Almanya

·         Versay Antlaşması’nın Almanya’ya dayattığı zorluklar ve Ekonomik kriz Nazileri iktidara taşımıştı.

·         Hitler dönemi Almanya dış politikası amacı

1.       İlk hedef Versay’dan kurtulmak,

2.       İkinci hedefleriyse Almanların yaşadığı bölgeleri ele geçirmek ve

3.       Sınırları genişletmektir.

Bu durum ilk ve en fazla Fransa’yı tedirgin etmişti.

Savaş öncesi Yayılması

1.       Fransa’ya bırakılan Saar bölgesi halkoyuyla Almanya’ya katıldı.

2.       Almanya gizlice silahlanmaya başlamış ve Milletler Cemiyeti’nden de çekilmişti.

3.       Almanya askerden arındırılan Ren bölgesine asker çıkardı.

4.       Anschluss nedir? Avusturya ile birleşerek Almanya Versay Antlaşması’nın şartlarından kurtulmuştu. Böylece Almanya Versay’ın şartlarından kurtulmuş da oldu.

5.       Çekslovakya sınırları içerinde yer alan ve 3.5 milyon Almanın yaşadığı Südet bölgesini ele geçirmek isteyen Almanya’ya bu bölge Münih Konferansı’yla bölge verildi. (SSCB’nin konferansa davet edilmediğinden Almanya’ya yakınlaşır.)

 Savaş Yılı 1939

·         Çekoslovakya Buhranında Batılı ülkelerin pasif kalması Mihver ülkelerinin emellerini daha artırdı.

·         Almanya, 15 Mart 1939’da Almanların çoğunluğu oluşturmadığı Çekoslovakya’yı işgal etti.

·         Bu durum Hitler “Hayat Sahası” politikasını uygulamaya koyduğunu gösterir.

Hayat Sahası nedir?

·         I. Dünya Savaşı esnasında Almanya üzerimde bulunduğu toprakların Alman ırkına yetmeyeceğini ilişkin olan fikrin Hitler tarafından Almanya’nın yayılma politikasının bir gerekçesi olarak kabul edilmesi sonu ortaya çıkan kavramdır.

·         Hitler, Memel bölgesini Litvanya’dan ister ve yapılan anlaşmayla bu bölgeyi de ele geçirir.

·         Alman işgalinde cesaret alan İtalya Arnavutluk’u işgal etti. Almanya ile İtalya arasında “ Çelik Pakt” kurulur.

·         Almanya’nın Romanya’yı nüfuz altına alması, İngiltere’nin YATIŞTIRMA POLİTİKASI’nı bırakmasına neden oldu.

·         Almanya’nın Polonya’dan Dantzig bölgesini istemesi ve bunun reddedilmesi üzerine Polonya’yı işgal etmeye karar verir.

·         1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’ya saldırması üzerine Fransa ve İngiltere 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.SSCB ile ilişkilerini kestiler.

·         Polonya paylaşımından sonra Baltık ülkeleri SSCB işgaline uğradı. Finlandiya, SSCB’ye toprak vermek orunda kaldı.

·         YATIŞTIRMA POLİTİKASI: İngiliz başbakan Chamberlain Hitlerin SSCB’ye karşı Almanya’nın kendileriyle işbirliği yapacağını düşünerek Münih Antlaşması’yla Südet’i alan Hitlerin artık durarak kazandıklarını elde tutmaya çalışacağını tahmin ederek Almanya’ya karşı izlediği yumuşak siyasettir.

·         MAGİNOT HATTI: Fransızların Almanları durdurmak için 50 savunma kulesi ve bunlarla bağlantılı yer altı sığınıklarından oluşan savunma hattıdır.

Müttefik devletler                 ve Liderleri                      

1.       İngiltere        Chamberlain, Churchill ve Attlee    

2.       Fransa            Vichy lideri Petain ve de Gaulle      

3.       ABD                Roosevelt ve Truman                         

4.       SSCB               Stalin

Mihver devletler    ve Liderleri       

1.       Almanya        Hitler (Führer)

2.       Japonya         Hirohito

3.       İtalya             Mussolini (Duçe)

SAVAŞ YILLARI

Müttefik ülkelerin savaşa hazır olmamaları üzerine 1942’ye kadar Mihverler üstünlük kurdular.

Savaşın ana cepheleri;

1.       Kuzey Afrika,

2.       Avrupa ve

3.       Uzak Doğu olmuştur.

Avrupa’da Savaş (1. cephe)

·         Kısa süre içinde Almanya; Danimarka, Belçika ve Hollanda’yı işgal edip Paris’e girdi.

·         Almanya’nın Norveç’i işgali üzerine İngiltere’de Churchill başa geçti.

·          İtalya’nın Yunan saldırısı başarısız olunca Almaya askeri harekat yapar.

·         Almaya Pariste; Paris’in düşmesinden sonra kurulan Fransız Vichy hükümeti Almanlarla işbirliği yaptı.

·         Fransız General de Gaulle Fransa’nın kurtuluşu için mücadele etti. Mücadeleyi Londra ve Cezayir’den yürüttü.

Havada Hakimiyet Mücadelesi

·         Kartal Hücumu nedir? Nazilerin hava mareşali Göring’in Londra’ya yaptırdığı hava saldırısıdır.

·         Kartal Hücumu ile İngilizler teslim alınamaz.

·         Führer (Hitler) 12 Ekim 1949’ta İngiltere’yi istila etmekten vazgeçerek SSCB’ye yönelmiştir.

·         Almanların hayat sahası olan Balkanlar ve Boğazların Sovyet tehdidi altına girmesi Almanya’nın işine gelmedi.

·         Barbarossa Harekatı nedir? Fin işgalinde SSCB’nin zorlanması Hitleri cesaretlendirdi. 22 Haziran 1942’de “BARBAROSSA” adı verilen saldırıyla 6 ay içinde SSCB’yi işgal edeceğini zanneden Almanya iklim şartlarından dolayı hedefine ulaşamadı.

·         1942 baharında Almanya ikinci bir saldırı şansını denediyse de Moskova düşmedi ama Kafkaslar üzerinden İran yolu ile Hindistan’a ulaşıp Japonya ile birleşmek istendi.

·         Hatta Kırım ve Kafkaslar Almanların eline geçti. “Maikor petroller bölgesi” de Almanların eline geçti. Böylece SSCB’nin kaynaklarının yarısı Almanların eline geçtiyse de Stalingrad mücadelesini Almanya kaybeder ve bu Mihver ülkeleri için dönüm noktası olur.

·         ABD’nin de savaşa girmesi ve müttefiklerine yardım etmesi Almanların işini zorlaştırdı.

·         Kuzey Afrika’da Savaş (2. Cephe)

·         Fransa’nın savaş dışı kalması ve İtalya’nın savaşa girmesi İngilizleri zor durumda bırakmıştı. İngilizlerin mağlup edilebilmesi için İngiliz donanmasının merkezi Süveyş’in ele geçirilmesi gerekmekteydi.

·         Başlarda İtalyanlar başarı gösterdiyse de karşı saldırıya geçen İngilizler İtalya saldırılarını püskürttükleri gibi İtalya’nın elindeki Bingazi’yi de ellerine geçirdiler.

·         Almanya’nın devreye girmesiyle yeni saldırı yapılır ama İngilizler tekrar  başarılı olur.

·         ABD’nin savaşa girmesiyle müttefikler üstünlük sağladılar.

Asya ve Pasifik’te Savaş (3. Cephe)

Savaş öncesi ABD

·         ABD, Hitlerin totaliter yönetimi, Yahudilere tutumu, demokratik yönetimlere bakışı sebebiyle Almanya karşıtıydı.

·         ABD, savaşın Almanya lehine dönmesi üzerine İngiltere’ye para ve silah yardımında bulunmaya başladı.

·         ABD ve İngiltere 9-10 Ağustos 1941’de Atlantik Bildirisi yayınlarlar.

Atlantik Bildirisi (Wilson ilkelerine benzer)

1.       Savaştan sonra toprak kazanılmayacak

2.       Self determinasyon olacak (kendi kendine yönetim)

3.       Uluslar arası iş birliği gerçekleştirilecek

4.       Temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılacak

5.       İnsanlar açlıktan kurtarılacak

6.       Açık denizlerde ticaret serbestliği sağlanacak

7.       İlgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmayacak

8.       Mihver devletler silahtan arındırılacak

·         Pearl Harlbour Baskını

·         ABD’nin Japonya’ya ambargo uygulaması üzerine Japonlar ABD’nin Honululu deniz ve hava üssü olan Pearl Harlbour’a saldırırlar.

·         Kısa sürede Japonlar üstünlük sağlarlar ne var ki  ABD’nin Hawai’deki petrol depolarını vurmaması, harekatın askeri açıdan başarılı olmasını engelledi.

·         Soruku Yamamoto kimdir? Pearl Harlbour saldırısını planlayan Japon donanma komutanıdır.

·         ABD’nin Manila, İngiltere’nin Singapur ve Hong Kong üslerini ele geçiren Japonlar Endonezya’da 100 bin Hollandalıyı esir ederler.

·         Ancak Japonya Mercan Denizi ve Midway saldırısının başarısızlıkla sonuçlanması Japonlar için sonun başlangıcı olmuştu.

BARIŞA DOĞRU / Avrupa’da Savaşı sona ermesi

·         1943’te Roosevelt ve Churchill Kazablanka Konferansı’nda (14-24 Ocak 1943) Mihverlerin kayıtsız şartsız teslim alınması için harekete geçmeye karar verirler.

·         Müttefikler İtalya tarafından saldırıya geçtiler. Mussolini iktidardan düştü. Buna karşı Almanlar, kuzey İtalya’yı ele geçirdiler. Müttefikler ancak 1945’te kuzey İtalya’ya girebildiler.

·         Normandiya çıkarması: Almanya’nın iyi tahkim edildiğinden dolayı hiç beklemedikleri Normandiya’dan yapılan çıkarma neticesinde Müttefikler Paris’e girdiler.

·         Doğudan da Sovyetler Baltık ve Polonya’da üstünlük kurmuşlardı.

·         Eisenhower Kimdir: ABD generali olup Avrupa müttefik kuvvetler komutanlığını yapan Normandiya çıkarmasını yapan komutandır.

Yalta Konferansı (4-11 Şubat 1945):  Stalin, Roosevelt ve Churchill’in katıldığı konferansta;

1.       SSCB’nin Japonya’ya savaş ilanına

2.       SSCB’nin Doğu Avrupa’dan ve Polonya’dan çekilmesine

3.       Fransa’nın Avusturya ve Almanya’nın işgaline katılmasına

4.       BM kurucu üye olmak isteyen ülkelerin Almanya ve Japonya’ ya savaş ilan etmeleri gerektiği

5.       Almanya’nın SSCB’ye tazminat ödemesi

6.       BM’den SSCB’ye üç sandalye ( Rusya, Belarus ve Ukrayna ) ayrılması karara bağlandı.  (En karlı çıkan ülke SSCB olur)

Avrupa Üzerine Bildiri

·         ABD Başkanı, SSCB Başkanı ve İngiltere Başbakanı; Avrupa’da yeni düzenin yerleşmesi, özgür halkalara Faşizm ve Nazizm’in yıkılması gerektiğine ve Mihver grubunun eski uydu devletlerine yardım edileceğine dair karar alınır. (Yalta Konferansı Sonuç Bildirisi 11 Şubat 1945)

·         San Fransisco Konferansı(25 Nisan 1945)’ndan sonra Almanya 7 Mayıs 1945’te kayıtsız şartsız teslim olmuştur.

·         Not: San Fransisco Konferansı’nda Birleşmiş Milletler kurulur.( 5 ülkeye veto hakkı verilir.)

·         Bunun üzerine Müttefikler Berlin yakınlarında Postdam Konferansı toplandı.(17 Temmuz-2 Ağustos 1945) (Stalin, Truman ve İngiltere adına Attle katılmıştır.)

Postdam Konferansı’na gör;

1.       Almanya dört işgal bölgesine ayrıldı.

2.       Almanya için ekonomik ve askeri sınırlamalar getirildi.

3.       Almanların Almanya’ya taşınmasına karar verildi.

4.       Avusturya ve Viyana da dört işgal bölgesine ayrıldı.

5.       İtalya ile ağır koşullu olmayan barış antlaşması imzalandı.

·         Konferansta devletlerin çıkarları doğrultusunda yaşanan problemler dünyanın iki nüfuz bölgesine ayrılmasına yol açtı. (ABD ve SSCB)

·         Kronoloji:

1.       Kazablanka Konferansı (14-24 Ocak 1943)

2.       Yalta Konferansı (4-11 Şubat 1945)

3.       San Fransisco Konferansı(25 Nisan 1945)

4.       Postdam Konferansı  (17 Temmuz-2 Ağustos 1945)

 Oniki Adaların durumu: On İki Ada, İtalya’nın savaştan çekilmesi üzerine Almanların eline geçer, Almanların da teslim olmasıyla birlikte adalar Müttefikler tarafından Yunanistan’a verildi. Paris’te yapılan Dışişleri Bakanları Konferansında (27 Haziran 1946’da adaların Yunan hâkimiyetine girmesi kabul edildi.

Pasifikte Savaşın sona ermesi

·         Japonya Filipinlerde General Mac Arthur komutasında ABD kuvvetlerine yenildi. ABD,  Pasifikteki adaları ele geçirdikten Japon adaların ulaşmayı tasarlamıştı.

·         Bu durumun çok zayiat verdireceği düşünülerek önce Hiroşima (6 Ağustos 1945) sonra Nagazaki (9 Ağustos 1945) şehirlerine ilk defa atom bombası atıldı.

·         Atom bombaları adı: Küçük Çocuk ve Şişman Çocuk

·         SSCB de 8 Ağustos’ta Japonya’ya savaş ilan etmiş ve 38. enleme kadar olan Kore topraklarına kadar olan bölgeyi işgal etti.

·         Japonya’nın 14 Ağustos 1945’te teslim olmasıyla savaş sona erdi.

·         10 Şubat 1947’de Bulgaristan, İtalya, Romanya, Finlandiya, Macaristan ile Paris’te anlaşmaya varıldı. Japonya ile 8 Eylül 1951’de anlaşıldı.

II. Dünya Savaşı’nın Sonuçları

A.      Siyasi sonuçlar

1.       Faşizm ve Nazizm gibi akımlar son buldu.

2.       Emperyalist devletlerin zayıfladığını gören Endonezya, Hindistan gibi ülkeler bağımsızlıklarını kazanmaya başladılar.

3.       İtalya ve Almanya’nın toprakları işgal edildi.

4.       İtalya’da cumhuriyet ilan edildi.

5.       Almanya, Avusturya ve onların başkentleri dört işgal bölgelerine ayrıldı (SSCB; ABD, İngiltere ve Fransa)

6.       İngiltere ve Fransa galip olmalarına rağmen zayıfladılar.

7.       Japonya ABD işgaline uğradı. ABD baskısıyla ordu kaldırıldı. Eğitim ve demokrasi konusunda reformlar yaptırıldı.

8.       SSCB Avrupa’nın yarısına hakim oldu ve bazı ülkeler tarafından kurtarıcı görüldü.

9.       Savaştan en az etkilenen ABD atom bombasına sahip olmakla avantaj elde etti. Dünya’nın ekseni Avrupa’dan ABD’ye kaydı.Altın rezervi, sanayi üretiminin ciddi bir kısmı elindedir.

10.    Moskova Konferansı’nda ABD, SSCB, İngiltere ve Çin Milletler Cemiyeti yerine dünya barışı için örgüt kurulma kararı alırlar. San Fransisco Konferansı’nda BM kurulması karara bağlanır. Yapılan görüşmelerde Genel Kurulda devletlerin eşitliği ilkesi varken Güvenlik Konseyi’nde büyük devletlere “Veto” hakkı tanındı.

11.    Soğuk Savaş dönemi başladı.

Birleşmiş Milletler Teşkilatı

1.       Genel Kurul (Her devletin bir oy hakkı vardır.)

2.       Güvenlik Konseyi (Beş üye devletin veto etme hakkı vardır. ABD, SSCB, İng, Fr ve Çin)

3.       Vesayet Konseyi

4.       Sekreterlik

5.       Ekonomik ve Sosyal Konsey

-       ILO: Çalışma Örgütü

-       FAO: Gıda ve Tarım Örgütü

-       UNESCO: BM Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı

-       WHO: Dünya Sağlık Örgütü

-       IMF: Uluslar arası Para Fonu

-       IBRD: Bayındırlık ve Kalkındırma Bankası

6.       Uluslararası Adalet Divanı

B.       Ekonomik Sonuçlar

1.       Tarım ve sanayi üretiminde azalmalar gerçekleşti.

2.       İngiltere ekonomisi iflas etti.

3.       Fiyat artışları gerçekleşti.

4.       Uluslararası Para Fonu kuruldu.(IMF)

5.       Avrupalı ülkeler hemen hemen tüm sömürgelerini kaybettiler.

C.       Toplumsal Sonuçlar

1.       Milyonlarca insan hayatını kaybetti.

2.       Şehirler harap oldu.Ulaşım hatları etkilendi

3.       Tarım ve sanayide düşüş oldu.

4.       İngiliz ekonomisi çöktü.

5.       ABD ve Batı Avrupa ülkeleri daha az etkilendi.

6.       Ülkeler arası göçler gerçekleşti.

7.       Almanya ve Japonya’nın işledikleri suçlar nedeniyle toplum psikolojisi bozuldu.

8.       Uluslar arası para olarak dolar kabul gördü.

9.       IMF ve İmar ve Kalkınma Bankası kuruldu.

D.      İnsan hakları İhlalleri

1.       Altmış milyona yakın insan öldü. Savaşta insan hakları ihlalleri gerçekleşti.

2.       Toplama kamplarında zorla çalıştırma ve kitlesel öldürme olayları yaşandı.

3.       Milyonlarca insan yer değiştirdi.

4.       Müttefik devletler 1945’te Postdam Konferansı’nda insanlık dışı suçlarla ilgili suçluların yargılanmasına karar verildi.

5.       Nürnberg’te Nazi suçluları, Japonya’da da açılan mahkemelerde suçlular yargılandı.

6.       “Soykırımı Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme” kabul edildi.

7.       İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi kabul edildi.

SAVAŞ YILLARINDA TÜRKİYE

·         Türkiye savaş döneminde savaş dışı kalmaya çalıştı.

·         İtalya’nın yayılmacı politikası ve SSCB’nin yayılmacı politika izlemesi ile Türkiye’den Boğazlardan üs istemesi Türkiye’yi Batılı ülkelere yakınlaştırdı.

·         Alman ordularının Yunan işgali üzerine Hitler Türkiye’nin İngiltere’nin yanında savaşa katılmasını önlemek için Türkiye’ye saldırmayacağına dair İnönü’ye mektup yazmıştır.

·         Türkiye Savaşa çekilmeye çalışılıyor:

1.       Müttefikler 31 Ocak 1943’te Adana Konferansı’yla Türkiye’nin savaşa girmesi gerektiği ifade ederler. İnönü Türkiye’nin savaşa girmeye hazırlıksız olduğunu söyledi.

2.       Daha sonra Kahire Görüşmeleri’nde (birincisi 22-26 Kasım 1943 ve ikincisi 4-6 Aralık 1943) ve hemen sonra yapılan

3.       Tahran Konferansında (1 Aralık 1943)  Türkiye’ye baskı yapıldıysa da Türkiye savaş dışı kalmayı tercih etti.

·         Türkiye 23 Şubat 1945’te BM üye olabilmek için Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiştir. Ancak savaş ilanı semboliktir.

Savaşa karşı önlemler:

1.       Türkiye savaşa katılmamasına rağmen savaşın getirdiği ekonomik şartlar ülke gelirlerinin önemli kısmı savunmaya ayrılmıştır.

2.       Gemi seferleri durduruldu.

3.       Karne uygulaması yapıldı: Ekmek, yağ ve zeytin gibi ürünlerde karne uygulaması getirildi.

4.       Ticaret Ofisi ve İaşe Müsteşarlığı gibi yeni kurumlar oluşturuldu.

5.       Hava saldırılarına karşı karartma uygulandı.

6.       Hedeflenen ekonomik kalkınmalar ertelendi.

7.       Millî gelirde sanayi ve tarımsal üretim düşüş gösterdi

8.       Seferberlik ilanıyla tarım ve sanayi sektöründe iş gücü azalması üretimin azalmasına yol açtı.

9.       Müttefiklerin Türkiye’nin Almanya ile ilişkilerini kesmeyi istemeleri ekonomik süreci olumsuz etkilemiştir.

10.    Yersiz fiyat artışlarının önüne geçmek için “Narh Sistemi” uygulandı.

11.    1940’ta çıkarılan Milli Korunma Kanunu alınan tedbirlerin dayanağı olmuştur.

Bu kanunla;

·        
hükûmete ekonomik hayatı düzenleyici geniş imkânlar sağlar.

·         Üretim, dağıtım ve tüketim ilişkileri tümüyle devlet kontrolüne alındı.

·         Devlete, gerektiğinde üretimi aksatan işletmelere el koyma yetkisi verildi

·         Dış ticaretin düzenlenmesi ve kontrolü de devlete bırakıldı.

·         hükümet, halkın ve millî savunmanın ihtiyaç duyduğu maddelerin değer fiyatının ödenmesi karşılığında almaya ve amacına göre ihtiyacı olan kurumlara kârsız vermeye yetkiliydi.

·         Petrol Ofisi, Et ve Balık Kurumu gibi kurumlar oluşturuldu.

12.   


Varlık  (11 Kasım 1942) ve Toprak Mahsulleri Vergisi olmak üzere iki tane olağan üstü vergiler getirildi.

Varlık Vergisi: Olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek karlılığı engellemek amacıyla 1942’de çıkartılan, varlıklı zenginlerden alınan servet vergisidir. Bu vergi 1942 bütçesinin % 80’ni oluşturmuştur. Verginin %87’si gayri müslimlerden alınmıştır.

13.    1940-1945 yılları arasında ikinci ekonomik kalkınma planı uygulanamadı.

14.    1940’ta çıkarılan Kanun’la Köy Enstitüleri, köylülerin kendi yörelerinde pratik bilgilerle öğrenilmesi hedeflenmiştir.

·         Köy Enstitüleri: İlkokul öğretmeni yetiştirmek amacıyla 1940 tarihli yasa ile tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde açılmıştır. Köylülerin kendi yörelerinde pratik bilgilerle eğitilmesi için açılan okullardır. Önceleri “iş içinde eğitim” ilkesi ile hareket eden bu okullar, giderek geleneksel, ezberci eğitimin yerleştiği öğretmen okullarına dönüştü bahanesiyle 1954’te kapatıldılar.

·         Türk yazar ve şairleri daha çok sosyal gerçekçilik akımının etkisinde kaldı.  Şiirde Orhan Veli Kanık, Oktay Rıfat, Melih Cevdet’in n öncülüğünü yaptığı “Garip Akımı” bu dönemde ortaya çıktı.  Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Behçet Necatigil ve Sait Faik Abasıyanık bu dönemin önemli şair ve yazarlarındandır.

·         İstanbul Radyosu deneme yayınlarından sonra 1943’te sürekli yayına geçti.

·         Halk müziğinde “Yurttan Sesler” programları yapıldı. Münir Nurettin, Hafız Burhan başta olmak üzere pek çok Türk sanat müziği sanatçısı plaklarında türkülere yer verdi.

·         1940’ta İstanbul Konservatuarının “kuramsal bir eğitim vermek” üzere açılması da Türk musikisi açısından önemli bir gelişme oldu.

·         Sadettin Kaynak başta olmak üzere bazı bestekârlar ise halk türküsü tarzında şarkılar bestelediler. Safiye Ayla, Müzeyyen Senar, Hamiyet Yüceses, Perihan Altındağ Sözeri gibi dönemin önemli sanatçıları radyo programları ve taş plaklarla kendilerini halka tanıttılar.

Not: ‘Yahudi Nüfusu Koruma Grupları Birliği’ şeref başkanı olarak Einstein Almanya’dan 40 profesörle doktorun bilimsel ve tıbbi çalışmalarına Türkiye’de devam etmelerine müsaade verilmesi için Atatürk’e mektup yazmıştır.