BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ TARİHİ-21-SULTAN SENCER DÖNEMİ-I- (1118-1157)

 

Sultan Sencer dönemi (1118-1157)

Sencer’in Melikliği Dönemi (1092-1118)

Babası sultan Melikşah 1092’de vefat ettiğinde altı yaşında bulunuyordu. Selçukludaki taht mücadelesi nedeniyle eğitimi tam olarak alamasa da küçük yaşlardan itibaren devlet yönetiminde önemli makamlara gelmesi nedeniyle tecrübe sahibi olmuştur. Abileri arasındaki taht kavgalarında Muhammed Tapar’ı desteklemiş ve onunla Bağdat’a gitmiş olsa da büyük sultan olarak mücadeleyi kazanan Berkyaruk tarafından Arslan Argun’un isyanını bastırmak ile görevlendirilmişti. Bu başarılardan sonra Merv merkez olmak üzere Gazne sınırına kadar olan Büyük Selçukluların doğu toprakları kendisine ikta olarak verilmişti.

1100 yılında Berkyaruk bütün Selçuklu topraklarına egemen olmak istemesi nedeniyle Muhammed Tapar ile Berkyaruk arasındaki taht kavgasında mücadeleyi kaybeden Berkyaruk yeni bir ordu kurup bütün Selçuklu topraklarına egemen olmak isterken bu sefer kendisine küçük kardeşi Sencer’i görmüştü. Mücadeleyi kaybeden Muhammed Tapar küçük kardeşi Sencer’in yanına sığınmış ve Berkyaruk’a karşı ittifak kurmuşlardı(1103).

Muhammed Tapar ve Berkyaruk arasında yapılan beş savaştan sonra (Bknz. Sultan Berkyaruk dönemi) Sencer’in Melik olarak Muhammed Tapar’a bağlı olarak Maveraünnehir ve Horasan’da hüküm sürmesi konusunda anlaştılar.

Sencer’in Melikliği’nde Karahanlılar ile İlişkiler

Selçuklular arasındaki taht kavgalarından faydalanan Doğu Karahanlı hükümdarı Kadır Han Cibrail b. Ömer (Hârun Tegin), Berkyaruk tarafından Batı Karahanlıların başına getirilen hükümdarı öldürterek Sencer’in hüküm sürdüğü topraklara gözlerini dikmişti. Yaklaşık yüz bin kişilik ordusuyla harekete geçen Kadır Han, Horasan’a hareket etti. Sencer’in yanında buluna emirlerden Gündoğdu diğer emir olan Bozkuş’u çekemediğinden Kadır Han’ın tarafına geçti. Kadır Han’ın ava çıktığı istihbaratını alan Sencer, hem Kadır Han’ı hem de kendisine ihanet eden Sipehsâlâr’ı yakalanmasını sağlamıştı. Bu olay üzerine Sencer, Maveraünnehir’i yeniden teşkilatlandırmış kendisine bağlı olmak üzere Batı Karahanlıların başına II. Muhammed b. Süleyman’ı Arslan Han (1102-1130) unvanıyla hükümdar ilan etti. Arslan Han hükümdarlığının sonuna kadar Sencer’e bağlı olarak hüküm sürdü. Karahanlı ailesinde Ömer Han ve Hasan b. Ali (Sagun Bey)’nin kendisine karşı olan isyanlarını Sencer’in kendisi bastırmıştı.

Sencer’in Melikliği’nde Gazneliler  ile İlişkiler

Gaznelilerden Sultan İbrahim b. Mesud (1059-1099),  Sencer’in bu döneminde Horasan’ı ele geçirme amacı taşıdı.Aslında Sultan İbrahim’in uzun saltanatının ilk dönemlerinde Selçuklu Gazne mücadelesi Hindikuş dağları sınır yapılarak anlaşmayla sona ermişti. Alp Arslan’ın vefatı üzerine Gazneliler Selçuklulara saldırmaları Selçuklu hanedanından emirül ümera Osman, ele geçirilmiş ancak sonuçta Gazneliler geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Sultan İbrahim, emir-i emiran Muhammed b. Süleyman’ı destekleyerek kendine bağlı olarak Selçuklu topraklarında hüküm sürmesi için fillerle takviye dilen bir orduyu görevlendirdiyse de başarılı olamadı.

Gaznelilerin bayrağı ve sınırları

Gazneli Sultan İbrahim’in vefatından sonra Arslanşah b. Mesud başa geçmiş ve kardeşlerini sultan olma iddiasında bulunmamalrı için hapsetmiş olsa da Behram Şah kaçarak sultan olmayı başarınca Arslan Şah, Kirman Selçuklu Meliki Arslanşah’ın yanına sığındı. Arslanşah da kendisine sığınan Gazneli Arslan Şah’ı Sencer’e götürdü. Sencer, Arlan Şah’la kardeşleri arasında analaşmazlığı çözmelerini telkin etti. Bu isteyi kabul edilmeyen Sencer, Gazne seferine çıkmaya hazırlanınca  Arslan Şah, önce Muhammed Tapar’a sonra Sencer’in kız kardeşi Mehd-i Irak’a başvursa da Sencer kararından vaz geçmedi. Sencer Emir-i Üner’i başkomutanlığa getirdiği halde Gazne yakınlarında Şehrâbâd denilen mevkide Gazne ordusu mağlubiyete uğratılmış ardından Sencer, Gazne şehrine girmeyi başarmıştır(1117). Behram Şah, Gazne sultanı olarak tanınacak ancak hutbede sırayla halife Müstazhir Billah, Muhammed Tapar, Sencer ve Behram Şah’ın adları zikredilecekti. Gazne devleti, Selçuklulara vergi öedeyecekti. Sencer’in  Gazne’den ayrılması üzerine Arslan Şah yeniden ordu toplamaya başlayınca Behram Şah(1117-1157), Sencer’den yardım istemişti. Bunun üzerine Sencer’in ordusu Arlan Şah’ın sığındığı şehirleri yağmalayınca halk Arslan Şah’ı teslim etmiş Behram Şah da kardeşini boğdurmuştu.

Gazneliler arasındaki taht kavgalarında yararlanmayı başaran Sencer, babası Sultan Melikşah döneminde bile gerçekleşmeyeni başararak Gazneliler’in Lahor ve çevresi dışındaki topraklarında egemen olmaya başlamışlardı(1118). Behram Şah, 1135 yılındaki bağımsız hüküm sürme denemesi dışında  uzun süren saltanat yıllarında Sencer’in vassalı durumunda kaldı. Hatta, Behram Şah’a karşı yapılan Gurlu isyanlarının bastırılmasını Sencer sağlamıştı.

Sencer’in Sultan olması

Büyük Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın vefatındn sonra hayatta olan; Mahmud, Tuğrul, Mesud, Süleymanşah ve Selçukşah adlarındaki  beş oğlundan en büyük olan on dört yaşlarında olan Mahmud emirler tarafından sultan ilan edilmişti. Selçukşah haricindeki kardeşlerin hepsi sırayla Irak Selçuklu devletinde sultanlık yapacaklardı. Mahmud’un Büyük Selçuklu tahtına geçmesi kardeşleri Mesud ve Tuğrul’un atabeyleri adına saltanat iddiasında bulunmaları nedeniyle Sencer duruma müdahele etmesine neden oldu. Sencer, yeğeni Mahmud’un (Büyük Selçuklu sultanı olarak 18 Nisan 1118-11 Ağustos 1118)  ordusunu Save denilen yerde mağlup etmiş yeğenine iyi davranarak kendisine damat da edinmişti.

Sultan Sencer, kendisi büyük sultan olarak tanınması karşılığında yeğenlerinden Tuğrul’a Acem eyaletlerini, Selçukşah’a Fars ve Huzistan’ı, Mahmud’a (Irak Selçuklu Sultanı olarak 1118-1131)  ise İsfahan merkez olmak üzere batı topraklarını vermişti. Sencer’in yeğenlerine bu toprakları vermesi Irak Selçuklu devletinin kurulmasının önünü açıyordu.