BÜYÜK İSKENDER VE HELENİZM
Helenizm, Yunan kültürü ve dilinin Yunan
ülkesinin sınırlarından taşıp ön Asya’ya yayılmasını ifade eder. Yunan kültürü
ile ön Asya kültürü birbirine karışmıştır. Helenizm kültürünün koruyucusu ve
doğu ile batı dünyasının karışmasını sağlamaya çalışan İskender’in kendisidir.
Roma’nın temsil ettiği dünyanın kaynaşması Helenizm’in yayılmasından başka bir
şey değildir.
 |
| Kültürlerin birleştiricisi |
Helenizm’in
özellikleri:
1. 1.Sınırlarının çok geniş olması
2. 2. Farklı milletleri barındıran
bölgesel devletler; hanedanı olan Ptolemayos ve Slevkoslar devletleri milli
karakterdeki Mısır ve Suriye devletleri değil de halk meclisleri tarafından
yönetilen devletler oldular.
3. 3. Yunan şehir devletlerinde
vatandaşlar kendileri dışındakilere barbar gözüyle bakarken Helen kültüründe
toplumların birbirine eşit olduğu kabul edilir.
4. 4.Doğu’nun tanrıları Yunan dinide
kabul görmeye başlarken Yunan tanrıları da Doğu dünyasında ilahlaşmaya başladı.
·
İskender’in Asya seferine çıkması
Pers baskısının sonucunda olduğu da söylenebilir. Pers hükümdarı I. Dairus (MÖ
549-Mö 485) döneminde Yunan dünyası bağımsızlık için isyan (MÖ 500-MÖ 494)
etmişti. Darius MÖ 492-490 yıllarında
Yunanistan’a gerçekleştirdiği seferde MÖ 490 yılında Atinalıların
liderliğindeki Yunanlılara ünlü Maraton savaşında mağlup olmuştu. I. Kserkses
(Serhas MÖ 485-MÖ 465), babasının yarıda bıraktığı Yunan savaşlarına daha iyi
silahlarla hazırlanıp devam etmek istemiştir. Ancak Persler; Salamis’te MÖ 480 yılında ve Plataia
savaşlarında Batı Anadolu şehir devletlerinin Yunan tarafına geçmesiyle
bölgeden sürülmeye başladılar. Birleşik Yunan kuvvetleri Pamfilya( Aspendos, Perge, Side gibi şehirleri barındıran Antalya’nın
doğusunda yer alan bir antik bölge) ’da Euryrmedon nehri civarında MÖ 449’da da
Pers kuvvetlerini mağlup ettiler. Bu savaşların sonucunda Kaliyas barışı MÖ 448
yılında yapılarak Persler Ege denizinde Yunanlıların hâkimiyetini kabul etmiş
ayrıca şehir devletlerinin bağımsızlığı da kabul edilmişti. Yunanlıların bu
başarılarına rağmen Yunanlıların iki önemli şehir devletleri Atina ve Sparta arasında
gerçekleşen Peleponnes savaşları (
MÖ 431-MÖ 404) sonucunda Persler de Yunanlıların iç işlerine tekrar karışma
fırsatı elde etti. Perslerin desteğini
alan Spartalıların Yunanlıların alışık olmadığı bir baskı ile Yunanlıları
yönetmeye çalışmaları Yunanlıların tekrar isyan etmesine neden oldu. Sparta
kralı Agesilaos, Anadolu seferinde iken Yunanlılar Atina liderliğinde ittifak
kurdular.
 |
| Peleponnes savaşları |
·
Attika-Delos Deniz Birliği
·
MÖ 477- MÖ 404 yılları arasında
Atina liderliğinde Yunan devletlerinin Pers İmparatorluğuna karşı oluşturduğu
birliktir. Atina’nın yüzden fazla devletle yaptığı bu birliği kendi kontrolüne
almak istemesi iç çatışmalara neden olacaktır (Peleponnes savaşları). Böylece
birlik de dağılmış oldu. Ancak Atina Kral barışından sonra ikinci defa birliği
oluşturmuştur. (MÖ 378-MÖ 355)
 |
| Attika-Delos Deniz Birliği |
·
Yunan şehir devletleri arasındaki
çatışmalardan sonra Perslerle Yunanlıları temsilen Spartalılar arasında MÖ 386’da
“Kral barışı” yapıldı. Buna göre;
1.
Batı Anadolu ve Kıbrıs Perslere
ait olacak
2.
Bütün Yunan şehir devletleri
bağımsız olacak
·
Bu antlaşmayla Persler üstün
duruma geliyordu. Persler, Yunan birliğinin birleşmesini de engellemişlerdi.
Teb şehri birkaç defa isyan ederek Yunan birliğini sağlamak istediyse de
Mantineya savaşında liderleri Epameynondas ölünce girişim yarıda kaldı.
İsokrates adlı hatip olimpiyat oyunlarının yeniden başlatılarak Yunan dünyası
arasında kültür birliğinin devamının sağlamaya çalıştı. İsokrates, Yunanlıları
birleştirebilecek Makedon karalı II. Filip’i gördü. Makedonya, Teselya’nın
kuzeyinde yer almaktadır. Yunanlılar Makedonları barbar görseler de
Makedonların kendi soylarını mitolojik kahraman Herakles’e dayandırmaları ve
olimpiyatlara katılımlarının olması Yunan sayılmasında etkilidir.
·
Makedonların ilk kralları I. Amyntas, Makedonların güney
taraflarına egemenken farklı Makedon krallıkları da vardı. I. İskender döneminde Yunan dünyasıyla iletişime geçilmiştir. Arhelos döneminde sarayına getirttiği
Yunan sanatçı ve şairlerle Yunan kültürü güçlendi. Ülkesinde yollar yaparak
mamur hale getiren kral olup onun ölümünden sonra bir kargaşa dönemi yaşandı. III. Perdikas, Illiryalılarla
yaptıkları savaşta ölünce devlet yıkılma tehlikesi geçirse de kardeşi II. Filip, ülkesini kararlı yönetimiyle
kurtarır.
·
II. Filip (M.Ö. 358-336), çok zor dönemde ülkesinin dağılmaya başladığı
dönemde başa geçmişti. Rakiplerini eledikten sonra Makedon ordusunu Yunan ordu
teşkilatına göre modernleştirdi. Sınırlarını emniyete aldıktan sonra Teselya
bölgesine girmiş ancak Atinalılar tarafından durdurulsa da oğlu III. İskender’in
dirayetli komutanlığı ile Yunan şehirleri Makedon yüksek egemenliğini
tanımışlardı(MÖ 344) .
 |
| II. Filip'in tahmin edilen yüzü |
·
Korinthos birliği: II. Filip, Yunanlıların birliğini birleştirecek güç olarak görüldüğünden
kendisi de bu amaçta olduğu için Yunan şehir devletleri liderlerini Korint’e davet
etmiş ardından kendi isteği ile Korinthos birliği kurulmuştu. Birliğin lideri II. Filip olup Sparta birlik
dışında tutulmuştu. Birlik müttefiklerinin birbiriyle savaşmaları
yasaklanmıştı. Denizlerde ve ticarette serbestlik sağlanarak barış sağlanmış
oldu. Bu birlikle Perslerin istemediği birlik sağlanmış oldu. Yunan müttefikler
Perslere karşı yapılacak savaşta komutanlığa da seçildi. II. Filip, Perslerin
Karya valisi olan Piksodaros ile iletişme geçmek ve İyon şehirlerinin ele
geçirmek için generali olan Parmeniyon’u
görevlendirmişti. MÖ 335’te general Parmeniyon, Miletos’a kadar olan bölgeleri
ele geçirmişken II. Fililip’in ölüm haberi gelir. Parmeniyon, Perslerin baskısı
ile geri çekilmek zorunda kalır.
 |
| İskender filminde; İskender'in annesi Olmypias babası II. Filip |
·
III. Alexandros (Büyük İskender MÖ 336- MÖ 323), annesi Epiros ailesinden Olmypias’tır. İskender’in annesi Molosların
prensi Neoptelemos’un kızıdır. Annesi, Orpheus ve Bakkhos ayinleri ve
büyücülükle uğraşmayı severdi. İskender’in MÖ 356 yılı Haketombeon ayı altıncı
günde (20 Temmuz) dünyaya gelmesi ile Efes Artemis tapınağının yanması arasında
bağlantı kurularak tanrıça Artemis’in onun doğumuyla ilgili olduğu
söylentisinin yayılmasına neden olur.
·
İskender’in eğitimi için Platon’un
öğrencisi muallim-i evvel kabul edilen Aristoteles hoca olarak tutulmuştu.
İskender’in babası ve hocası için biri
bana hayat verdi diğeri de yaşama sanatını öğrettiğini söylemiştir.
·
II. Filip MÖ 340 yılında Byzantion
ve Perintos seferleri sırasında 16 yaşında kendisine vekil olarak bıraktığı İskender
iyi yönetim göstermiş isyan eden Medaralıların isyanını bastırmış onların
bölgesi olan Dedeağaç’ta Alexandrapolis şehrini kurmuştu.
 |
| İskender'in yolu |
·
İskender’in başarılarına rağmen
Makedon asilleri İskender’in annesi Olympias’ı barbar görmeleri ile bazı
generaller ile İskender’in arasının bozulması üzerine II. Filip karısından
ayrılıp generallerinden Attalos’un kızı ile evlenmişti. Olympias’ın oğlunun
saltanat halefi olmasının zorlaşması, Attalos’un İskender’i aşağılaması yani bu
evlilikten yasal saltanat halefi dileğinde bulunması, babasının da ona hakaret
etmesi sonucu İskender annesi ile birlikte kız kardeşi Kleopetra’nın evleneceği
Epiros kralının yanına gitti. Kleopetra’nın Epiros’la düğününde II. Filip
öldürüldü. II. Filip’in öldürülmesinde eski karısının ve oğlunun parmağı olduğu
düşünülse de İskender hızla yönetimi ele alıp resmen babasının Pers kralının
verdiği altınlarla öldürtüldüğü açıklanmıştı. 20 yaşında Makedon kralı olan
İskender, kendine itaat etmeyeceğini düşündüğü asilleri ve bu arada kendisine
hakaret eden Attalos’u da astırdı.
·
Yunan şehir devletleri başa toy
birinin geçtiğini düşünerek sevinmişlerdi. Demosthenes, İskender’e Korinthos
başkanlığını vermemeyi düşünenlerin lideri iken İskender ani bir hareketle
Teselya’ya inerek isyan olarak değerlendirdiği bu girişimi engellemiş ve ikinci
Korinthos kongresinde babası gibi başkomutanlığa getirilmişti. Atina ve Thebai’lerin
isyanı nedeniyle isyancıların çoğunu müttefikleri olan Fokea ve Plataea şehir
devletlerinin desteğiyle öldürttü. Birlik üye devletleri Perslere karşı Helen
birliğini sağlamak için İskender komutan olarak seçildi. Bu durum zaten
İskender’in istediği bir durumdu. Babasının modernleştirdiği orduyu daha
disiplinli hale getirmişti. Askerlerine elindeki altınların tamamını dağıtmış
komutanlarından Perdiklas, “Sana ne kaldı kralım?” sorusuna “umut kaldı.” cevabını
verdi.
·
İskender’in ordusu
1.
Asilzade süvariler: Kralın
muhafız ordusunu da oluşturmaktaydılar. Zırh,miğfer ve kalkan kullanırlardı. Atları
üzengisiz mızrakları serbest kullanırlardı. Bu süvarilerin her bir kıtasına İle
denilirdi. İle’lerin başında albaylar vardı. Asilzade süvarilerin başında ise
bir general bulunurdu
2.
Ağır piyadeler: Bu birlikler ünlü falanks birlikleridir. Bu piyadeler
Makedon köylülerinden seçilirdi.
 |
| Falankslar |
3.
Hafif piyadeler: Ordunun
asli unsurunu oluştururlardı. Silahları
falankslardan daha hafiftir. Diğer birliklerde olduğu gibi genereal tarafından
idare edilirdi. Bunlar arasında Sarisoforlar da vardı. Bunlar da birkaç metrelik
sarisalar ile silahlanırlardı.
4.
Bunların
dışında donanma da önemli askeri
birlik sayılırdı. Donanma İskender’in ordusunu Asya kıtasına geçirmenin yanı
sıra Perslerin deniz üstünlüğü, kıyılarda donanmalarının varlıkları önem
oluşturmakla birlikte İskender’in toplam askerleri ancak 32.000 piyade ve 5.500
süvarşye karşı Perslerin yüzbinlerce asker kaynağı vardı. İskender’in bu asker
varlığı ordusunun kolay hareket etmesine olanak sağladı. Buna karşılık
Perslerin ordusu daha hantal ve hareket kabiliyeti daha sınırlıydı.
·
İskender’in savaş taktiği: Thebai’li
general Epameynondas’ın geliştirdiği
“çarpık düzen” taktiğini II. Filip, Thebai’de kaldığı yıllarda öğrenmiş ve ondan
da İskender bu taktiği kullanarak geliştirmiştir. Ordunun merkezinin sağ ve
solunda yer alan birliklerinin birinin sayısının az diğerinin sayısının çok
olduğu ve sayının çok olduğu birliklerin saldırıya geçerek düşman birliklerinin
kafasının karışmasına yol açtığı bir taktiktir. İskender bu taktiğin ilk
kısmında ağır süvarileri ilk önce kullanması daha sonra çarpık düzen
saldırısına geçmiş olmasıdır.
 |
| İskender’in savaş taktiği: |
·
Pers imparatorluğu
·
I. Dariaus
(MÖ 521- MÖ 486) döneminde Persler zayıflamış olmakla birlikte Hindistan’daki Sind
nehrinden Mısır’a oradan Ege denizine kadar topraklara egemendiler. Krallar
kralı unvanlı Pers krallarından Kserkses (MÖ 486- MÖ 465)’in Salamis deniz
savaşında MÖ 480’de yenilmesi itibarını sarsmıştı. II. Dareius zamanında, (M.Ö. 424-404) Mısır isyan ederek bağımsız
olmuştu.
 |
| Pers imparatorluğu |
·
Perslerde her
eyalet Satrap denilen valiler tarafından yönetilirdi. Satraplar hüküm sürdükleri
yerlerde kral gibiydiler. Bu dönemde bazı satraplar bağımsızlık girişimine
girişmişlerdi. Batı Anadolu satrabı küçük Kyros MÖ 401 ‘de Kunaksa savaşı’nda II. Artakserkses’e yenilerek öldürülmüştü.
Kıbrıs satrabı Evagoras bağımsız
olmuştu. Likya prensi Perikles aynı başarıyı göstermese de Persler için zor
dönemler başlamıştı. II. Artakserkses, Yunan şehir devletleriyle kral barışını
yaparak onlara egemenliğini kabul ettirmişti. III. Artakserkses, güçlü karakteriyle Mısır’ı yeniden egemenliği
altına almıştı. III. Artakserkses’ten sonra III. Dareius (MÖ 336-330) döneminde
İskender’le savaşlar yapılacaktır. III. Dareius’un hem çok kalabalık ordusu hem
de Yunanlılar arasında müttefiklerinin yer almasıydı. Persleri karadan yenmek
yeterli değil donanmasını alt etmek de gerekliydi. Bu nedenle İskender Pers
limanlarını karadan ele geçirmesi gerekiyordu.
Önce Anadolu, Suriye, Fenike, Mısır ve Babil ele geçirilecekti. Persler’in
hükmettiği yerlerde ülkelerin dillerini ve benliklerini kaybetmemeleri İskender’in
onları özgürlüklerine kavuşturma iddiasına güç verecekti.
 |
| Beyazperde'de İskender |
Yönetmenliğini Oliver Stone'unyaptığı oyuncular arasında Angelina Jolie, Anthony Hopkins, David Bedella, Jessie Kamm'ın olduğu filmin linkine aşağıdaki linkten izleyebilirsiniz:
https://www.fullhdfilmizlesene.com/film/buyuk-iskender-film-izle/
Kaynaklar
1.
Phill M. E. Bosch, “Helenizm Tarihinin Kaynakları” (çev. Afif Erzen),İ.Ü. Edebiyat Fakültesi
Yayınları, İstanbul:1942
2.
Cuma Ali Yılmaz, “Büyük İskender’in Hayatı ve Faaliyeti”,
Doktora Tezi,Fırat Üniversitesi, Elazığ:2016
3.
Serkan Arslan, “Hellenistik Dönemde Batı Anadolu’daki
Propaganda Amaçlı Dini Yapılar”, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk
Üniversitesi,Konya:2009
4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Epaminondos Ulaşma tarihi 12/07/2021 s.0:40
5. https://tr.wikipedia.org/wiki/Pamfily Ulaşma tarihi 12/07/2021 s. 0:40
6. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/782127 Ulaşma tarihi 12/07/2021 s.1:04
7. https://openaccess.firat.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11508/14771/443022.pdf Ulaşma tarihi 12/07/2021 s.1:15
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder