İBRANİ-İSRAİL/YAHUDİ TARİHİ V

 

·        Yahudilerin Babil Sürgünü (MÖ 586- MÖ 538) ve Pers Yönetimi: Babil sürgünü Pers iktidarıyla sona erdi. Pers kralı Keyhüsrev( II.Kiros)  MÖ 538 yılında Babil’i ele geçirip Yahudilerin vatanlarına dönmelerine izin vermişti. Bu nedenle Yahudi din kitabı Tevratta Kiros, Yehova’nın elçisi görülür. Pers kralı II. Dairus döneminde Yahudiler vatanlarında özerk duruma geldiler. Yahudiler, Babiller tarafından yıkılan tapınakları yerine MÖ 515’te ikinci tapınaklarını Perslein bölge yöneticisi Zerubbabel liderliğinde  inşa ettiler.  Bu Pers döneminde İbraniler küçük bir krallığı özerk olarak oluşturdular. Ne var ki İbrani kökenli devlet din temelli Yahudi devletine evrilmiş de oldu. Aslında Babil ve Persler için sıradan olan Yahudi sürgünleri Yahudiler için dönem noktası olmuştur.

Yahudilerin vatanlarına gitmesine izin veren Pers İmparatoru Büyük Kiros

·         Babil sürgünü Yahudi seçkinlerinin ve din adamlarının Babil saraylarında iyi eğitim almalarını engellememiştir. Hezekiel’in yaşadığı ev Yahudiler için toplanma evi olmuştu. Böylece Yahudiler milli birliklerini benzer toplantılarla devam ettirdiler. Yahudiler sürgünde ve sürgün sonrası Aram dilini konuşur oldu.

·         Aşağıda İbranice ve Babilce ay adları yazılıdır (Bu ay adlarının birbirine yakın olması iki dilin akraba olduğunu da gösterir.):

 

·         Pers yönetiminde Filistin bölgesinde isyanların olmaması ve huzurun devamı için Ezra’yı (ve Nehemya) görevlendirilmiştir. Ezra yaptığı reformlarla Yahudiliğin temellerini atarak Yahudiliğe dini ögeler eklemiştir. Bu nedenle kendisine “İkinci Musa” denilmektedir. Sürgün dönüşü yeni sunaklar ve ibadet yerleri açıldı. Zerubbabel denilen bölge valisi döneminde tapınaklar yapıldı. Ezra (ve Nehemya) kral emriyle Kudüs’e oraya gimek isteyenlerle gitti. Nehemya, bölge valisiyken Ezra Harun soyundan geldiği için dini yönetici olmuştu. Bu iki kişinin yaptığı refotmla Yahudiler milli ve dini kimlik etrafında kaldılar. Sürgünden sonra Yahudiler ve Yahudilerin Yahudi olarak kabul etmedikleri Samariler arasında evlilik yapma uygun görülmedi. Samariler günümüzde bile tam Yahudi olup olmadıkları tartışmalı olup bazılarınca bölgeye sonradan yerleşip Yehova’yı tanrılaştırdıkları kabul edilir. Ezra (ve Nehamya)’ya göre sadece sürgüne gidenler Yahudidir. Sürgüne gitmeyenler ki sürgüne gitmeyenler de vardı.  Ezra bu toplumla evliliği yasaklayınca Samiriler de Kudüs’e saldırırlar. Samiriler bu nedenle kendilerine ayrı ibadet yeri kurdular. Ezra Tevratı yazıya geçirir. Bazılarınca da Tevratı tahrif ettiği söylenmektedir.

·         Ezra Kimdir? Yahudilerin sürgün dönüşlerinde onlara liderlik ve rehberlik eden tarihi karakterdir.

 

Temsili Ezra

·         Helenistik yönetim: Pers yönetiminden sonra Makedonyalıların yönetimi başlamıştı. İskender’in vefatından sonra Diodochi (halefler) savaşı dönemi başladı. Bölgede I. Ptolemaios daha sonra Selevkos’lar egemen oldular. Helenistik dönemde Yunanlaştırma siyaseti Yahudileri Yunanlılaştırma siyaseti uygulanmıştı. IV. Antiokhos (MÖ 175-Mö 167) bölgede Yahudi geleneklerini yasaklamıştır. Ayrıca torah (Tevrat ve Zebur) yaktırılır, Sünnet yasaklanır, Yunanca zorunlu hale getirilir.  Yahudi tapınaklarına Zeus heykelenin konulması Yahudi isyanlarına neden olmuştu. MÖ 163 yılında (veya 167) Makabi  (Makkabaioi) hanedanı Suriye’de egemen olan Selevkoslara isyan ettiler. İsyanını bastırmak için Yunanlılar Kudüs’te kısa egemenlik kuran Yahudi merkezini ele geçirmiş ancak Yunanlılar Yahudilerin özerkliğini tanımak zorunda kalmışlardı. Yahudiler MÖ 167 ile MÖ 37’ye kadar Makkabaioi hanedanı etkilidir. Makkabaioi egemenken Roma egemenliği başladı.

Selevkoslara isyan eden Makkabaioi kabilesinin etki alanı

·         Roma yönetimi: Yunan/Helen egemenliğinden sonra bölgede Roma yönetimi başladı. MÖ 64(veya 67) ve MS 324 yılları arasında Romalılar bölgeyi yönettiler.  Romalıların ilk dönemlerinde Yahudiler görece iyi yaşamış hatta Roma’ya bağlı Herodes kral görülür. İkinci tapınağı onarıp şehri büyütür.  Herodes ‘in soyundan biri olan Agrippa, Caligula’nın güvenini kazanarak MS 41’de kral ilan edildi. Ancak Roma-Yahudi çatışmasının nedeni Jüpiter sunağının tahrip edilmesi ve Caligula’nın krndi heykelini sunakta yaptırmak istemesidir.Yahudiler bağımsızlık için MS 66- 77 yılları arasında isyan edince inşa etmiş oldukları ikinci tapınakları da Titus Flavius Vespasianus tarafından yıkılmıştır (MS 70). Bu tapınağın kalıntıları günümüzde “ağlama duvarı” olarak bilinmektedir. Yahudilerin Roma’ya sonraki isyanları MS 135 yılında oldu. Her iki isyanda da Kudüs şehri tahrip edildi. Bu olaylar üzerine Yahudiler başka ülkelere göçe zorlanmışlardı.

Roma'nın sembolü

·         Roma, Filistin ve çevresini tanımlamak için “Provincia Iudaea”eyaleti adını kullanmaktadır. Roma bölgeti ele geçirdiği zaman Yahudileri dini yönden özerk bırakmıştı.

·         MS 66 yılındaki isyan:

·         İmparator Neron dönenminde yaşanmıştır. Bu isyanın nedenleri; Yahudi geleneklerinin aşağılanması, bölge valilerini yeteneksizlikleri ve Roma’nın Yahudilere karşı kullanacağı soylu sınıfı yaratamamasıdır.

·         Neron İsyanı bastırmak için Vespasianus ve oğlu Titus’u görevlendirir. Vespasianus ve oğlu Titus isyanı şiddetle bastırır. Yahudiler, ikinci tapınaklarını kaybederler. Yahudiler Roma’nın farklı yerlerine sürgüne gönderilir. Yahudiliğin dini ritüelleri yasaklanmasa da onlardan ağır vergiler alınarak devlette temsil hakkı verildi.

·         Vespasianus ve oğlu Titus’tan sonra Domitanus başa geçer. Bu dönemde Yahudilik ve Hristiyanlık için zor dönemdir.

·         MS 117 yılındaki isyan:

·         Bu Yahudi isyanı Mısır’da Yahudilerin çıkardığı isyandır. Başlarında Artemisio vardır. Mısır’daki çoğu Romalının öldürülmesi üzerine Yahudiler üzerine lejyonlar gönderilerek isyan bastırılır.

 

·         MS 135 yılındaki isyan:

·         İmparator Hadrianus döneminde patlak veren isyandır. İsyan “Bar Kokhba” olarak da bilinir. Bu isyanın başlamasına neden olarak; ikinci tapınak yerine Jüpiter (Zeus) tapınağının inşa edilmek istenmesi gösterilir.

Roma mitolojisindeki baştanrı Jupiter (antik Yunan'daki Zeus)'in temsili resmi 

·         Bu isyan da diğerleri gibi şiddetle bastırılır. Yaklaşık olarak 600 bin Yahudi öldürülür.  Samaria’daki Yahudiler için Gerizim dağına Jüpiter tapınağı yapıldı. Yahudiler, Roma’nın farklı yerlerine sürüldüler. Böylece Yahudiler bütün Roma ülkesine yayıldılar.

Rama'da Yahudilerin köleştirildiğini ve sürüldüğünü gösteren Titus Flavius Vespasianus'un zafer takı